Page Text
________________
३६]
सेतुबन्धम्
[प्रथम विमला-उसी समय सुग्रीव का भी हृदय रामचन्द्रकृत ( वालिवधरूप) उपकार का बदला चुकाने के लिए साकाङ्क्ष हो उठा और रावण के दर्प को कुछ भी न समझता हुआ ऐसा प्रफुल्ल हो उठा जैसे उसने रावणवध ऐसा महान् कार्य कर ही दिया है ॥४६॥ अथ रामस्य लङ्कागमनेच्छामाहचिन्तिअलद्धत्थं विम भुमआविक्खेवसूइमरिसरसम् । गमणं राहवहिए रक्खसजीविग्रहरं विसं व णिहित्तम् ॥४७॥ [चिन्तितलब्धार्थमिव भ्र विक्षेपसूचितामर्षरसम् । गमनं राघवहृदये राक्षसजीवितहरं विषमिव निहितम् ।।]
राघवमनसि गमनं निहितं संबद्धम् । लङ्कागमनाभिमुखं राघवचित्तमासीदित्यर्थः । गमनं कीदृक् । भ्रूविक्षेपेण लङ्काभिमुखभ्रूसंचारेण सूचितोऽमर्षरसो यत्र तथा । तथा च रामस्य धीरोदात्तत्वाल्लङ्काभिमुखभ्रूविकारेणवाम! ज्ञात इत्यर्थः । उत्प्रेक्षते-चिन्तितः सल्लब्धोऽर्थः प्रकृतोपयुक्तो येन तादशमिव । गमनेन चिन्तितं यदि हनूमानायास्यति तदा मया राघवमनसि संबद्धव्यमिति तस्मिन्नागते तत्र संबद्धमित्युत्प्रेक्षाशरीरम् । पुनः कीदृक् । 'राक्षसजीवितहरं विषमिव । यथा विषं प्राणापहारकं तथा राक्षसानां प्राणापहारकं तदेव गमनमासीत् । तेनैव ते मृता इति भावः ॥४७॥
विमला-गमन, जिसमें लङ्का की ओर भ्रसंचार से राम का अमर्ष सूचित हो रहा था तथा जिसने मानों सोचे गये (हनुमदागमनरूप) अर्थ की प्राप्ति कर ली है,-राघव के हृदय में राक्षसों का प्राणापहारक विष-सा निहित हो गया (राघव का गमन ही राक्षसवध में समर्थ है) ॥४७॥ अथ रामस्य लक्ष्मणाद्यवलोकनमाह
सोह व्व लक्खणमुहं वणमाल व्व विअडं हरिवइस्स उरम् । कित्ति व्व पवणतण आणव्व बलाई से विलग्गइ विट्ठी ॥४८॥ [शोभेव लक्ष्मणमुखं वनमालेव विकटं हरिपतेरुरः।
कीर्तिरीव पवनतनयमाज्ञेव बलान्यस्य विलगति दृष्टिः ॥]
अयं बालो दुर्दमशत्रुसंमुखगमनाय सोत्साहो न वेति प्रथममतिसंनिहितसंबन्धिनः प्रियतमस्य लक्ष्मणस्य मुखमस्य रामस्य दृष्टि: शोभेव लग्ना। यथा शोभा लग्ना तथेत्यर्थः । तथा च लक्ष्मणमुखं तदानीमतिसश्रीकमासीदिति भावः । एवमचिरादेवामुष्योपकारः कृतः स तूरसि वर्तते न वेति निरूपणाय तत्पश्चादुदासीनप्रियतरस्य सुग्रीवस्य विकटं विस्तारशालिहृदयं यथा वनमाला लग्ना तथेयमपीत्यर्थः।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001887 |
| Book Title | Setubandhmahakavyam |
| Original Sutra Author | Pravarsen |
| Author | Ramnath Tripathi Shastri |
| Publisher | Krishnadas Academy Varanasi |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 738 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Story, & Literature |
| File Size | 13 MB |