Shadbhashachandrika

SR No.: 001877
Original Sutra Author: N/A
Author: Kamlashankar Pranshankar
Publisher: Rajkiya Granthamaladhikar Mumbai
Publication Year: 1916
Total Pages: 646
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 9 MB

Page 370

SHADBHASH ACHANDRIKA,
In
a
ऋतु &c. ऋ is optionally changed to रि. ऋतुः—रिऊ——उऊ (‘ऋतुगे' P. 67 ) । ऋजु : – रिज्जू – उज्जू ( 'ऋतुगे' P. 67 ) । ऋणम् — रिणं - अणं ( 'ऋतोत्' p. 30 ) । ऋषिः - रिसी - इसी ( इल कृपगे' P. 66 ) । ऋषभ : - रिसहो—उसहो ( 'ऋतु' P. 67 ) । क्लृप्त इलिः ॥ १ । २ । ९३ ।। p. 68
In कृप्त, the initial vowel is changed to इलि. कृप्तः - किलित्तो ।
P. 68-72 चपेटकेसरदेवर सैन्य वेदनास्वे च स्त्वित् ॥ १ । २ । ९४ ।। P. खोरचः ॥ १ । ३ । ७ ।। p. 72
343
Now begins the section dealing with the changes of ए, ऐ, ओ, and औ.
68 - अस्तोर
In the words, चपेट &c. ए and ऐ are optionally changed to इ. चपेटः - चविडो -चवेडो ( 'टो ड : ' p. 54 ' पो वः' p. 14 ) । चपेटा is the usual word. It is given in the Ms. M. and by Hemachandra. r is also the reading of the Sûtra, Vide P. 100 of the text. चपेटा - चविडा - चवेडा | Other forms are चविलो - चवेलो - चविला -चवेला ( It is a बडिशादि, Vide 'टोर्वडिशादौ ल: p. 74) । केसरः– किसरो –— केसरो | देवरः – दिअरो—देअरो । सैन्यम् — सिणंसेण्णं । वेदना - विअणा-वेणा ।
सैन्धवशनैश्चरे ॥ १ । २ । ९५ ।। p. 68—
In these words is changed necessarily to g.
सैन्धवः— सिन्धवो । शनैश्चरः - सणिच्छरो ( ' ध्यश्चत्सप्साम निश्चले' p. 35 ). वत्सरोरुहमनोहर प्रकोष्टातोद्यान्योन्ये वश्च क्तोः ॥ १ । २ । ९६ ।। P. 68In these words is optionally changed to a and कू and तू to which the vowel is joined is changed to व्-
सरोरुहम् - सररुहं - सरोरुहं । मनोहरम् - मणहरं - मनोहरं । प्रकोष्ट :पवो - पओट्टो । आतोद्यम् - आवज्जं -आओज्जं ( ' द्यय्यय जः' p. 35, ‘शेषादेशस्याहोचोखोः’ p. 46 ) । अन्योन्यम् - अण्णणं - अण्णोष्णं । अण्णुण्णं (प्राकृ० चन्द्रि०, 'अण्णोष्णमण्णण्णमण्णुण्णं चान्योन्यपदे भवेत् ।' ).
Trivikrama remarks that सिरवेअणा and सिरोवेअणा are to be derived from शिरस् + वेदना (the formative stage of the word ) and शिरोवेदना ( the formed word ) -- ' सिरवेअणा सिरोवेअणा इत्येतौ शिरोवेदनायाः साध्यमान सिद्धावस्थयोरेव भवतः । ' Hemachandra includes the word in the Sūtra itself 'ओतोद्वान्योन्यप्रकोष्ठातोद्य