Shadbhashachandrika

SR No.: 001877
Original Sutra Author: N/A
Author: Kamlashankar Pranshankar
Publisher: Rajkiya Granthamaladhikar Mumbai
Publication Year: 1916
Total Pages: 646
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 9 MB

Page 338

SHADBHASHACHANDRIKA.
अस्थि is accordingly changed to अट्ठी.
The Sūtra 'इल्कृपगे' referred to in the formation of किच्चिहरो
p. 33 is explained on p. 66.
त्योचैत्ये ॥ १ । ४ । १७ ।। p. 33
त्यू
is changed to च् except in the word चैत्य -
e. g. प्रत्ययः – पञ्च्चओ । अमात्यः - अमच्चो । नित्यम् - णिच्चं । प्रत्यक्षम् - पच्चखं । चैत्यम् is changed to चेइअं; for according to the Sutra 'स्याद्भव्यचैत्यचौर्यसमेयात्' explained on pp. 49–50, इ is inserted before यू. ऐ is changed to ए by 'ऐच एङ्, and यू and तू dropped by 'कगटडतद - ' and 'मनयाम्'. Moreover, चैत्य comes under the class, given on p. 69, and therefore is changed to अइ. We have thus चहअं.
उत्सवऋक्षोत्सुकसामर्थ्य छो वा ॥ १ । ४ । १९ ॥ p. 34
उत्सव, ऋक्ष, उत्सुक, and सामर्थ्य change their conjunct consonants to optionally
311
e. g. उत्सव : — उच्छवो । उत्सुकः - उच्छुओ । सामर्थ्यम् सामच्छं । ऋक्षः - रिच्छो ।
In the last example ॠ is changed to रि by the Sutra केवलस्य रिः । १ । २ । ९० || which teaches that ॠ when not joined to a consonant is changed to रि; e. 9. ऋद्धि: - रिद्धी । ऋणम् — रिणं । ऋक्षः - रिच्छो ।
When the conjunct consonants are not changed to छू, सामर्थ्यम् is changed to सामत्थम्, य् being dropped by ‘मनयाम्' and ₹ by 'लवरामधश्च' and ऋक्षः is changed to रिक्खो, क्षू being changed to खू by 'क्ष: ' In the case of उत्सव and उत्सुक, the following Sûtra comes into force:
दोदोत्साहोत्सन्न ऊ शसि ॥ १ । २ । ६२ ।। p. 34
उ of उद् together with दू ( दा + उद: ) is changed to ऊ when followed by शू or सू, but not in the words उत्साह and उत्सन्न. In other words, the preposition is changed to when
followed by शू or स्
e. g. उत्सवः—ऊसवो । उत्सुकः - ऊसुओ । उच्छ्रासः – ऊसासो । उच्छुकः —ऊसुओ । उच्छुसिति---ऊसइ । उत्सरति - ऊसरइ । उत्सिक्तः – ऊसित्तो । But उत्साहः- उच्छाहो । उत्सन्नः - उत्सन्नो ।
9