Page Text
________________
१६६
योगीन्दुदेवविरचितः
अन्यः अपि दोषो भवति तस्य यः समभावं करोति ।
शत्रुमपि मुक्त्वा आत्मीयं परस्य निलीनः भवति ॥ ४५ ॥
अणुवि इत्यादि । अणु वि न केवलं पूर्वोक्त अन्योऽपि दोसु दोषः हवेइ भवति तसु तस्य तपोधनस्य । यः किं करोति । जो समभाउ करेइ यः कर्ता समभावं करोति । पुनरपि किं करोति । सत्तु वि मिल्लिवि शत्रुमपि मुञ्चति । कथंभूतं शत्रुम् । अप्पणउ आत्मीयम् । पुनश्च किं करोति । परहं णिलीणु हवेइ परस्यापि लीनः अधीनो भवति इति । अयमत्र भावार्थः । यो रागादिरहितस्य निजपरमात्मनो भावनां करोति स पुरुषः शत्रुशब्दवाच्यं ज्ञानावरणादिकर्मरूपं निश्चयशत्रुं मुञ्चति परशब्दवाच्यं परमात्मानमाश्रयति च तेन कारणेन तस्य स्तुतिर्भवति । अथवा यथा लोकव्यवहारेण बन्धनबद्धं निजशत्रुं मुक्त्वा कोऽपि केनापि कारणेन तस्यैव परशब्दवाच्यस्य शत्रोरधीनो भवति तेन कारणेन स निन्दां लभते तथा शब्दच्छलेन तपोधनोऽपीति ॥ ४५ ॥
अथ
[अ० २, दोहा ४६
अणु वि दो हवे तसु जो सम-भाउ करेइ । विलु हवेविणु इकलउ उप्परि जगहँ चडे ॥ ४६ ॥ अन्यः अपि दोषः भवति तस्य यः समभावं करोति ।
विकलः भूत्वा एकाकी उपरि जगतः आरोहति ॥ ४६ ॥
अणु वि इत्यादि । अण्णु वि न केवलं पूर्वोक्तोऽन्योऽपि दोसु दोषः हवेइ भवति । तसु तस्य तपस्विनः । यः किं करोति । जो समभाउ करेइ यः कर्ता समभावं करोति । समभावको [ करोति] करता है, [तस्य ] उस तपोधनके [ अन्यः अपि दोषः ] दूसरा भी दोष [ भवति ] है । क्योंकि [ परस्य निलीनः ] परके आधीन [भवति ] होता है, और [ आत्मीयं अपि ] अपने आधीन भी [ शत्रु ] शत्रुको [ मुंचति ] छोड देता है ॥ भावार्थ - जो तपोधन धन धान्यादिका राग त्यागकर परम शांतभावको आदरता है, राजा रंकको समान जानता है, उसके दोष कभी नहीं हो सकता । सदा स्तुतिके योग्य है, तो भी शब्दकी योजनासे निंदाद्वारा स्तुति की गई है; वह इस तरहसे है कि शत्रु शब्दसे कहे गये जो ज्ञानावरणादि कर्म-शत्रु उनको छोडकर पर शब्दसे कहे गये परमात्माका आश्रय करता है । इसमें निंदा क्या हुई, बल्कि स्तुति ही हुई । परंतु लोकव्यवहारमें अपने आधीन शत्रुको छोडकर किसी कारणसे पर शब्दसे कहे गये शत्रुके आधीन आप होता है, इसलिये लौकिक-निंदा हुई, यह शब्दके छलसे निंदा-स्तुति की गई । वह शब्दके श्लेष होनेसे रूप अलंकार कहा गया है ||४५||
Jain Education International
आगे समदृष्टिकी फिर भी निंदा-स्तुति करते हैं - [ यः ] जो तपस्वी महामुनि [ समभावं ] समभावको [करोति] करता है, [तस्य ] उसके [ अन्यः अपि ] दूसरा भी [ दोषः ] दोष [ भवति ] होता है, क्योंकि [विकलः भूत्वा ] शरीर रहित होकर अथवा बुद्धि धन वगैरहसे भ्रष्ट होकर [ एकाकी ] अकेला [जगतः उपरि ] लोकके शिखरपर अथवा सबके ऊपर [ आरोहति ] चढता है ||
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001876 |
| Book Title | Parmatmaprakasha and Yogsara |
| Original Sutra Author | Yogindudev |
| Author | A N Upadhye |
| Publisher | Paramshrut Prabhavak Mandal |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 550 |
| Language | Sanskrit, Hindi, English |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 13 MB |