Prakrit Vyakarana

SR No.: 001871
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: K V Apte
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan
Publication Year: 1996
Total Pages: 462
Language: Prakrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari, Grammar, P000, & P050
File Size: 22 MB

Page 247

२२८
चतुर्थः पादः
हवइ...'रोवइ। क्वचित् ( ये अन्य स्वर ) नित्य आते हैं। उदा०-देह.... नासइ । आर्ष प्राकृत में:-बेमि ।
व्यञ्जनाददन्ते ॥ २३६ ॥ व्यञ्जनान्ताद् धातोरन्ते अकारो भवति । भमइ । हसइ । कुणइ । चुम्बइ। भणइ । उवसमइ। पावइ । सिञ्चइ। रुन्धइ । मुसइ । हरइ । करइ । शबादीनां च प्रायः प्रयोगो नास्ति ।
व्यञ्जनान्त धातु के अन्त में अकार आता है। उदा.-भमइ.....'करइ । परंतु शप इत्यादि धातुओं का प्रयोग प्रायः ( दिखाई ) नहीं देता है ।
स्वरादनतो वा ।। २४०॥ अकारान्तवर्जितात् स्वरान्ताद् धातोरन्ते अकारागमो वा भवति । पाइ पाअइ। धाइ धाअइ। जाइ जाअइ। झाइ झाअइ। जम्भाइ जम्भाअइ। उव्वाइ उव्वाअइ। मिलाइ मिलाअइ। विक्केइ विक्केअइ। होऊण होइऊण । अनत इति किम् । चिइच्छई' । दुगुच्छई।
अकारान्त धातु छोड़ कर, इतर स्वरान्त धातु के अन्त में अकार का आगम विकल्प होता है। उदा० ~पाइ... .."होइ ऊण । अकारान्त धात छोड़ कर, ऐसा क्यों कहा है ? ( कारण अकारान्त धातु के अन्त में ऐसा अकार का आगम नहीं होता है । उदा०-) चिइच्छइ, दुगुच्छइ ।।
चि-जि-श्र-हु-स्तु-लू-पू-धूमां णो ह्रस्वञ्च ॥ २४१ ॥ च्यादीनां धातूनामन्ते णकारागमो भवति एषां स्वरस्य च ह्रस्वो भवति । चि चिणइ । जिणइ । श्रु सुणइ । हु हुणइ। स्तु थुणइ । लू लुणइ । पू पुणइ । धग धुणइ। बहुलाधिकारात् क्वचिद् विकल्पः । उचिणइ उच्चेइ । जेऊण जिणिऊण । जयइ जिणइ । सोऊण सुणिऊण ।
चि इत्यादि ( यानी चि, जि, श्रु, हु, स्तु, लू, पू और धू इन ) धातुओं के अन्त मे णकार का आगम होता है और इन (धातओं) के ( दीर्घ ) स्वर का ह्रस्व (स्वर) होता है। उदा०-चि चिणइ... .. युणइ । बहुल का अधिकार होने से, क्वचित् विकल्प होता है। उदा०-उच्चिणइ... .."सुणिऊण । १. क्रमसे:-भ्रम् । हस् । कृ-कुण । चुम्ब् । भण् । उपशम् । प्राप् । सिच्-सिञ्च् ।
रुध्-रुन्ध् । मुष् । हृ-हर् । कृ-कर । २. क्रम से :-पा। धाव-धा । या । ध्यै । जम्भ् । उद्वा । म्ल । विक्री । भू-हो । ३. क्रम से :-चिकित्सति । जुगुप्सति । ४. क्रम से :- उच्चि । जि । जि । श्रु