Page Text
________________
प्राकृतव्याकरणे
त्वस्य डिमाणौ वा ।। १५४ ।।
.२
त्वप्रत्ययस्य डिमा त्तण इत्यादेशौ वा भवतः । पोणिमा' । पुप्फिमा २ । पुप्फत्तं । इम्नः पृथ्वादिषु नियतपीनता इत्यस्य प्राकृते पीणया इति
पीणत्तणं पुष्कत्तणं । पक्षे । पणित्तं । त्वात् तदन्यप्रत्ययान्तेषु अस्य विधिः ।
1
भवति । पीणदा इति तु भाषान्तरे । तेनेह तलो दा न क्रियते ।
प्रत्ययको डिमा ( इमा ) और तण ऐसे आदेश विवल्प से होते है । उदा० पौणिमा पुप्फसणं । ( विकल्प - ) पक्ष में- पणत्तं पुष्कत्तं । इमन् प्रत्यय पृथु इत्यादि शब्दों के बारे में नित्य लगता है; इसलिय वह प्रत्यय छोड़कर अन्य प्रत्ययों से अन्त होनेवाले शब्दों के बारे में यह प्रत्यय लगता है ऐसा नियम ( इस सूत्र में कहा है ) । पीनता शब्द का प्राकृत में पीणया ऐसा वर्णान्तर होता है। पीणदा ( यह वर्णान्तर ) मात्र दूसरी ( यानी शौरसेनी ) भाषा में होता है । इसलिए यहाँ तल [ प्रत्यय ) का दा नहीं किया है ।
अनङ्कोठात् तैलस्य डेल्लः ।। १५५ ।।
अकोठवर्जिताच्छब्दात् परस्य तैलप्रत्ययस्य डेल्ल इत्यादेशो भवति । सुरहिजलेण कडुएल्लं । अनङ्कोठादिति किम् | अकोलतेल्लं ।
अकोठ शब्द छोड़कर अन्य शब्दों के आगे आनेवाले तैल प्रत्यय को डेल्ल (एल्ल) ऐसा आदेश होता है । उदा०- - सुरहि एल्लं । अंकोठ शब्द छोड़कर ऐसा क्यों कहा है । ( कारण अंकोठ शब्द के आगे तैल प्रत्यय को डेल्ल ऐसा आदेश नहीं होता है | उदा० - - अंकोल्लतेल्लं ।
यत्तदेतदोतोरित्तिअ एतल्लुक् च ।। १५६ ।।
एभ्यः परस्य डावादेरतोः परिमाणार्थस्य इत्तिअ इत्यादेशो भवति एतदो लुक् च । यावत् जित्तिअं । तावत् तित्तिअं । एतावत् । इत्तिअं ।
यद्, तद् और एतद् इनके आगे परिमाण अर्थ में आनेवाले डावादि अतु प्रत्यय को एत्ति ऐसा आदेश होता है और एतद् का लोप होता है । उदा० यावत्" इत्तिमं ।
१. पीवत्व ।
३. सुरभिजलेन कटुतैलम् ।
१०५
इदंकिमच डेतिअडेत्तिलडेदहाः ॥ १५७ ॥
इदकिभ्यां यत्तदेतद्भ्या परस्यातोडवितोर्वा डित् एत्तिअ एत्तिल एद्दह इत्यादेशा भवन्ति एतल्लुक् च । इयत् एत्तिअं एत्तिलं एद्दहं । कियत् केत्तिअं
Jain Education International
२. पुष्पत्व । ४. अकोठतैलम् ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001871 |
| Book Title | Prakrit Vyakarana |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | K V Apte |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 462 |
| Language | Prakrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari, Grammar, P000, & P050 |
| File Size | 22 MB |