Chandralekha

SR No.: 001860
Original Sutra Author: Rudradas
Author: A N Upadhye
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Publication Year: 1945
Total Pages: 174
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Story
File Size: 13 MB

Page 166

APPENDIX
89
त्रासेन शक्षितः । कैशिक्यङ्गैश्चतुर्भिश्च युक्ताङ्करिव नाटिका ॥. My friend Dr. A. M. Ghatage expects the reading एकद्वित्र्यङ्गपात्रादि etc.; and thus he would remove the possibility of variation in the number of the acts of a Nātikā.
The साहित्यदर्पण describes नाटिका thus (VI. 269-72): नाटिका क्लुप्तवृत्ता स्यात्स्त्रीप्राया चतुरकिका । प्रख्यातो धीरललितस्तत्र स्यान्नायको नृपः ॥ स्यादन्तःपुरसंबद्धा संगीतव्यामृताथवा । नवानुरागा कन्यात्र नायिका नृपवंशजा ॥ संप्रवर्तेत नेतास्यां देव्यास्त्रासेन शंकितः। देवी पुनर्भवेज्येष्ठा प्रगल्भा नृपवंशजा ॥ पदे पदे मानवती तद्वशः संगमो द्वयोः । वृत्तिः स्यात्कैशिकी स्वल्पविमर्शाः संधयः पुनः ॥.
Turning to Satļakas themselves, Rājasekhara (c. 900 A. D.) uses the term more than once in his कर्पूरमञ्जरी (ed. Konow, Cambridge, Mass. 1901): सट्ट णच्चिदव्वं । (p. 4); कधिदं जेव छइल्लेहिं । सो सट्टओ त्ति भण्णइ दूरं जो णाडिआइ अणुहरइ। किं उण पवेसविक्खभंकाई केवलं ण दीसंति ॥ (विचिन्त्य) ता किं ति सक्कदं परिहरिअ पाउदबंधे पउत्तो कई। (p. p.4-5); चंडवालधरणीहरिणको चक्कवट्टिपअलाहणिमित्तं । एत्थ सट्टअवरे रससोत्ते कुंतलाहिवसुअं परिणेइ ॥. The chāya gives साटक as its Sanskrit equivalent and even शाटक is used by the Ms. of शृङ्गारमञ्जरी. The commentators quote a definition of Sudhakara : सैव प्रवेशकेनापि विष्कम्भेण विना कृता। अङ्कस्थानीयविन्यस्तचतुर्जवनिकान्तरा ॥ प्रकृष्टप्राकृतमयी सट्टकं नामतो भवेत् ।.
The following casual references to सहक in the रम्भामञ्जरी ( Bombay 1889), besides the verse quoted in the Intro., may be noted here: तदर्थ सट्टकमाश्रित्य (p. 8); नटः-ता किं पयोजणविसेसं पडिवज्जिय एस सट्टयप्पबंधबंधप्पारंभो। (p. 10); the word is used in two more places where the passages require slight emendation as shown in square brackets : शार्दूलविक्रीडित [विक्रीडितं] सट्टक (७. ८. शाटा)-बन्धमधिकृत्य । (p. 7), and संदेशसट्टयं [संदेस-पट्टयं] दाइय etc. (p. 33).
What Rudradasa has to say about Sattaka, we get at चंदलेहा I. 4. 10-5. 1.
Further I could spot some remarks about Saţtaka in the आनन्दसुन्दरी of घनश्याम (middle of the 18th century A. D.): अत्थि एत्थ आणंदसुंदरीणामहेअं तारिक्खं सट्टअं तं जेव्व इमस्सि महासमाए जोग्गं । वि०-पाउडं खु तं सव्वं । सू०- अदो जेव्व सट्टअं ति भणिजइ । वि०-को णु खु तस्स कई । सू०-को अण्णो पुराअणकईणं वि दुक्करम्मि सरस्सईभासाणिबंधणम्मि राअसेहरकइणो परं णिउणो । वि०-अवि सो महरट्ठचूडामणी घणस्सामकई । (B.0. R. I., Ms. p. 2). On this passage the commentator Bhattanātha. remarks thus : अनेन सर्वप्राकृतं सट्टकमिति स्पष्टमुक्तं भवति । तथा चाहुराचार्याः। सैव प्रबेशेन विना विष्कम्भेण विना कृता । अङ्कस्थानीयविन्यस्तचतुर्यवनिकान्तरा ॥ प्रकृष्टप्राकृतमयी सट्टकं नामनामतः । सैव नाटिकेवेत्यर्थः इति ।.
Turning to epigraphic records, the Barhut Inscriptions (c. 200 B. C.) have a line like this : साडिक-संमदं तुरं देवानं । and it accompanies bas-relief which represents a dancing scene. Some read it sädika,
12 .ले.