________________
तत्त्वार्थसार अधिकार २ रा
अर्थ- चेतनारूप उपयोगाचे दोन भेद आहेत. १ ज्ञानोपयोग २ दर्शनोपयोग.
१ ज्यामध्ये पदार्थाचा विशेष प्रतिभास होतो त्या साकार उपयोगास ज्ञान म्हणतात. जसे- हा घट आहे. हा पट आहे.
२ ज्यामध्ये पदार्थाचा विशेष प्रतिभास न होता सत्तामात्र सामान्य प्रतिभास होतो त्या निराकार उपयोगास दर्शन म्हणतात. जसे- काहीतरी आहे.
ज्ञानामध्ये पदार्थाचा विशेष प्रतिभास होतो म्हणून त्यास साकार-सविकल्प म्हणतात.
दर्शनामध्ये पदार्थाचा सामान्य प्रतिभास होतो म्हणून दर्शनास निराकार-निर्विकल्प म्हणतात. काही आचार्य स्वावभासाला दर्शन म्हणतात. अर्थावभासाला ज्ञान म्हणतात. छद्मस्थ जीवास प्रथमपदार्थाचा सामान्य प्रतिभास होतो नंतर विशेष प्रतिभास होतो. सामान्य प्रतिभासरूपदर्शन झाल्याशिवाय विशेष प्रतिभासरूप ज्ञान होत नाही.
केवलज्ञान व केवलदर्शन हे युगपत् होतात.
ज्ञानोपयोग स्वरूप कृत्वा विशेष गृण्हाति वस्तुजातं यतस्ततः । साकारमिष्यते ज्ञानं ज्ञानयाथात्म्यवेदिभिः ।। ११ ॥
अर्थ- पदार्थाच्या आकार विशेषाचे जे ग्रहण त्यास ज्ञान म्हणतात. पदार्थाचा सामान्य द्रव्यधर्म हा सदा एकरूप राहतो म्हणून त्याला निराकार म्हणतात. पदार्थाचा विशेषधर्म-गुणपर्यायधर्म हा प्रतिक्षण निरनिराळे रूप धारण करतो म्हणून पदार्थाच्या विशेष धर्माला ग्रहण करणे याला वस्तूचे यथार्थ स्वरूप जाणणाऱ्या सर्वज्ञ देवानी 'ज्ञान' म्हटले आहे.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
