________________
( ९ )
बनला आहे. त्यामुळे मूर्त - जीवाचा मूर्त कर्माशी बंध होतो. अमूर्त- मूर्त मुक्त - सिद्ध जीवाशी कर्माचा बंध कदापि होत नाही.
तसेच जीवाचा कर्माशी जर अनादिकाळापासून संबंध आहे तर ज्याचा आदि नाही त्याचा अंत कसा या संबंधी विचार करताना दग्धबीजाचा दृष्टांत देऊन यद्यपि बीज व अंकुर यांचा अनादि परंपरा संबंध चालू आहे. बीजा पासून अंकुर - अंकुरापासून बीज - तथापि शेवटी बीज जर दग्ध झाले तर त्यापासून पुनः कधीही अंकुराचा उत्पाद होत नाही. त्याप्रमाणे जीव व कर्म ( अचेतनजीव व कर्म ) यांचा अनादिकाळापासून जरी परस्पर निमित्त नैमित्तिकसंबंध चालत येत आहे. तथापि शेवटी जेव्हा आपल्या आत्मज्ञान- आत्मध्यान रुपी अग्नीने आपल्या अनात्मभावाचा राग-द्वेष- मोह भावाचा पूर्णपणे अभाव करतो त्यामुळे नवीन कर्माचा पुनः आश्रय व बंध होत नाही व पूर्व बद्ध कर्माची निर्जरा होऊन हा जीव कर्मापासून पूर्णपणे मुक्त होऊ शकतो.
व्यवहार जीवाच्या राग-द्वेष-मोह - भावरूप अनात्म परिणामाने कर्माचा बंध होतो म्हणून जीव कर्माचा बंध करतो, जीव कर्माचा नाश करतो असे म्हटले जाते परंतु निश्चयनयाने विचार केला तर कर्मचा बंध किंवा कर्माचा क्षय हे जीवाचे कर्म ( कार्य ) नाही. निश्चयनयाने जीव कर्मचा बंध कर्ता किंवा क्षय कर्ता नाही अशुद्ध निश्चयनयाने जीव आपल्या अनात्मभावाचा कर्ता आहे. राग-द्वेष- मोह हे भावकर्म त्याचे कर्म ( कार्य ) म्हटले जाते. शुद्ध निश्चयनयाने जीव अनात्मभावाचा त्याग करून आपल्या वीतरागशुद्ध ज्ञान दर्शन स्वभावरूपाने परिणमन करतो त्यावेळी कर्माचा संवर निर्जरा मोक्ष अवस्था होतात म्हणून व्यवहार नयाने जीव कर्माचा नाश करतो असे म्हटले जाते. कर्माचा नाश करणे हा जीवाचा पुरुषार्थ नसून ते जोवाचे कार्य नसून जीव आपल्या स्वभावामध्ये आपला शुद्धोपयोग लावतो त्यावेळी कर्म स्वयं नष्ट होते. कर्माचा नाश करण्यासाठी कर्मामध्ये परद्रव्यामध्ये जीवाला पुरुषार्थ करावा लागत नाही. हा जीव परामध्ये पुरुषार्थ करू शकत नाही. आपल्या सत् स्वरुप स्वभावामध्ये पुरुषार्थ केला की कर्माचा नाश हा स्वयमेव होतो. म्हणून सर्व आगम ग्रंथात आपल्या स्वभावात स्थिर राहण्याचा पुरुषार्थ करण्याचा उपदेश सर्वत्र केला आहे.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
