________________
चतुर्थ अधिकार
७ यथाशक्ति तप ८ साधुसमाधि ९ वैयावृत्य १० अर्हद् भक्ति ११ आचार्य भक्ति १२ बहुश्रुत भक्ति १३ प्रवचन भक्ति १४ षट् आवश्यक-अपरिहाणि १५ मार्ग प्रभावना १८ प्रवचन वत्सलत्व या षोडश कारण भावना तीर्थंकर नाम कर्माच्या आस्रवाची कारणे आहेत.
भावार्थ- या षोडशकारण भावनामध्ये पहिली दर्शनविशुद्धि भावना प्रमुख कारण आहे. ही भावना नसेल व बाकीच्या भावना भावल्या तरी तीर्थंकर नामकर्माचा बंध पडत नाही. दर्शनविशुद्धि भावना पूर्वक जर बाकीच्या भावना असतील तर तीर्थकर नामकर्माचा बंध होतो. वास्तविक सम्यग्दर्शन हे मोक्षाचे कारण आहे.
(मोक्षोपायो न बंधनोपायः) जो मोक्षाचा उपाय-कारण असतो तो कर्मबंधाचे कारण होऊ शकत नाही- तथापि सम्यग्दर्शन सहित जो शुभराग असतो, अपायविचय नामक धर्मध्यान असते, सर्व जीवांचे अज्ञान दूर व्हावे असा जो शुभरागरूप करूणाभाव-दयाभाव त्यामुळे तीर्थकर नामकर्माचा बंध होतो. केवली किंवा श्रुतकेवलीच्या सांनिध्यांत असताना तीर्थकर प्रकृतीचा बध गुण ४ ते ७ पर्यंत प्रथमोपशम सम्यक्त्व द्वितीयोपशम सम्यक्त्व - क्षयोपशम सम्यक्त्व - किंवा क्षायिक सम्यक्त्व असताना होतो. सम्यग्दृष्टी-ज्ञानी पुरुष अथवा प्रामुख्याने संयमी-तपस्वी मुनि जेव्हा धर्मध्यान पूर्वक षोडशकारण भावनेचे चितवन करतात तेव्हा त्याना तीर्थकर नामकर्माचा बंध होतो.
- तीर्थकर प्रकृतीचा बंध झाल्यानंतर कोणास त्याच भवात मोक्षाची प्राप्ति होते त्यावेळी त्यांचे गर्भ-जन्म कल्याणिक न होता गृहस्थ असेल तर संयम धारण करुन तीन कल्याणिक होतात, संयमी मुनी असेल तर केवलज्ञान व मोक्ष दोन कल्याणिक होतात. जर तीर्थंकर प्रकृतीचा बंध पडण्याचे अगोदर नरकायचा बंध पडला असेल तर तो जीव नरकात जातो. तीर्थंकर प्रकृतीचा बंध पडल्यानंतर जर आयुकर्माचा बंध पडला तर त्यावेळी सम्यग्दर्शन किंवा संयम असल्यामुळे तो नियमाने देवगतीत
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
