________________
तत्त्वार्थसार अधिकार २ रा
पूर्ण असतानाचा हित-अहिताचा विचार करण्याचे मनोबल - सामर्थ्य प्राप्त होते. प्राणापान पर्याप्ति पूर्ण असतानाच श्वासोच्छवासरूप श्वसनक्रिया सामर्थ्य प्राप्त होते.
७२
पर्याप्ति व प्राण यांच्या आधारावरच आयुकर्माच्या स्थिति कालास व पर्याय कालास अनुसरुन जीव जीवन अवस्था धारण करतो. जेव्हा आयुकर्माचा स्थितिकाल जास्त असतो व पर्यायकाल, भोगकाल कमी असतो त्यावेळी आयुस्थितीचे अपकर्षण होऊन जीव आपल्या नियत क्रमबद्ध पर्यायकाली मरण अवस्था धारण करतो. जीवाचे जन्म-मरण, सुख-दुःखरूप परिणमन हे आपापल्या नियतक्रम पर्यांयकालीच होते. कधी - कधी बाह्य अपघातादि निमित्त कारणाने अपघात मरण झाले असे अचारनयाने म्हटले जाते. परंतु वास्तविक त्या जन्म-मरणरूप परिणमणाचा नियत, क्रमबद्ध पर्यायकाल हे त्याचे मुख्य - निश्चय कारण असते. हा नियत, क्रमबद्ध पर्यायकाल आपणास छद्मस्थ पुरुषास ज्ञात नसतो म्हणून मरण टाळण्याचा शक्यतां पुरुषार्थ प्रयत्न करतो. पण जेव्हा पुरुषार्थ करूनही पुरुषार्थ सफल होत नाही तेव्हा शेवटी देवाला शरण जातो स्वकाल, नियतक्रमवध्द पर्यायकाल, दैव, काललब्धि, भवितव्यता हे सर्व सामान्यपणे एकार्थवाचक आहेत.
'बाह्येतरोपाधिसमग्रतेयं कार्येषु ते द्रव्यगत स्वभाव :
वाह्य निमित्त ( अपघातादि ) व इतर - उपादानाचा परिणमनाचा नियतक्रमबद्ध पर्यांयकाल, स्वकाल यालाच भवितव्यता म्हणतात प्रत्येक द्रव्याचे परिणमन कार्य आपल्या नियत स्वकाली नियत स्वभाव पुरुषार्थाने होते, असा वस्तुगत सहजसिद्ध स्वभाव आहे.
"
सर्व सदैव नियतं नियत स्वकीयकर्मोदयात् मरण जीवित सौख्यदुःख
सर्व द्रव्याचे परिणमन, मरण-जीवन-सुख-दुःख, आपापल्या नियत उपदान व निमित्त कारणवश नियत सुव्यवस्थित आहे. त्यामध्ये परिवर्तन, मागे-पुढे करण्याचे सामर्थ्य जगातील कोणत्याही शक्तीमध्ये नाही. ( जो सक्को इंदो जिगिदोवा )
Jain Education International
1
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
