________________
१७८ ]
उपशमनाकरणम्
[गाया ४३-४४ अथ पुरुषवेदोदयेन संज्वलनक्रोधोदयेन चाऽऽरूढम्य जन्तोरुपशमनाविधिरभिधीयते । अन्तरकरणे कृते सति सप्तपदार्था युगपत्प्रवर्तन्ते, तानभिधित्सुराह
दुसमयकयंतरे थालिगाण छराहं उदीरणाभिनवे । मोहे एकट्ठाणे बंधुदया संखवासाणि ॥४॥ संखगुणहाणिबंधो एत्तो सेसाणऽसंखगुणहाणी । पउवसमए नपुसं असं खगुणणाइ जावंतो ॥४४॥ द्विसमयकृतान्तर पावलिकानां षण्णामुदीरणाभिनवः । मोहस्यैकस्थानको बन्धोदयौ संख्येयवर्षाणि ।।४३॥ संख्येयगुणहानिबंध इतः शेषारणामसंख्येवगुणहानिः।
प्रोपशमयति नपुंसकमसंख्येयगुणनया यावदन्तः ॥ ४४॥ इति पदसंस्कारः । "दुसमयकयंतरे" त्ति, उत्पत्तितदनन्तरलक्षणाभ्यां द्वाभ्यां समयाभ्यां कृतेऽन्तरे सत्यन्तरकरणे कृतेऽनन्तरममय इत्यर्थः इमे सप्त अधिकारा युगपत्प्रवर्तन्ते, उक्तं च कर्मप्रकृतिचौँ "दुसमयकयंतरे" त्ति,अतरकरणे उकिपणे ततो अणंतरे समते इमे सत्त अहिगारा जुगवं पयति ।" इति ।
(१) मोहनीयस्याऽऽनुपूयैव संक्रमः । (२) संज्वलनलोभस्य संक्रमाऽभावः । (३) पडावलिकायां व्यतिक्रान्तायामुदीरणा । (४) 'मोहे' मोहनीये एकस्थानकोऽमिनवो रसबंध उदयश्च भवति । (५) संख्येयवार्षिको मोहस्य स्थितिबन्धः। () उदयोऽसंप्राप्त्युदय उदीरणाख्यः, सोऽपि संख्येयव पिको मोहस्य ।
(७) 'पढमसमए' त्ति, अन्तरकरणे कृते सति प्रथमसमये नपुसकवेदं चोपशमयति, असंख्येयगुणनयोपशमयितुमारभत इत्यर्थः,तं च तावद्यावदन्तश्वरमसमयः ।
विशेषव्याख्यानं पुनरिदम् ॥ (१) मोहनीयस्याऽऽनुपूत्येव सह क्रमः । आनुपूया सङ्जटिप्पणीजयघवलायामानुपूर्वीसंक्रमस्वरुपमित्थ दर्शितम्-नपुसकवेदात्रीवेदयोर्दलिकं पुरुषवेद एव सङक्रमयति
णां दलिक संज्वलनक्रोधएव । क्रोधस्य दलिकं माम एष, मानस्य दलिकं मायायामेव मायायाश्च लोभेष्वेव सड़क्रमर्यात । अक्षराणि त्वेवम्-"मोहणीयस्साणपुव्वीसंकमो जाम पढमकरणं तमेवमणुगंतव्वं । तं जहा-इस्थिणसयवेदपदेसग्गमेत्तो पाए पुरिसवेदे चेव णियमा संछुहादि। पुरिसवेद छण्णोकसायपच्चखाणाऽपच्चखाणकोहपदेसरगं कोहसंजलणस्सुवरि संछुहदि। पाण्णात्थ कत्थ वि ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
