Gommatasara Jiva kanda Part 2

SR No.: 001817
Original Sutra Author: N/A
Author: Nemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1997
Total Pages: 612
Language: Prakrit, Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Religion, & Karma
File Size: 14 MB

Page 31

कर्णाटवृत्ति जोवतत्त्वप्रदीपिका
हणकरणेण जदा सुणिण्णओ होदि सो अवाओ दु ।
कालंतरेवि णिणिदवत्थुसुमरणस्स कारणं तुरियं ॥ ३०९ ॥ हनकरणेन यदा सुनिर्णयो भवति सोडवायस्तु । कालांतरेपि निर्णीतवस्तुस्मरणस्य कारणं
तुय्यं ॥
ईह्नकरणेन विशेषाकांक्षाकरर्णादिदं बळिकं यदा आगोम्मे ईहितविशेषार्थ सुनिर्णय: ५ उत्पतननिपतनपक्षविक्षेपादिचिह्नगदिमिदु बलाकये ये दितु बलाकात्वक्केये आवुदो दु सुनिश्चयमक्कुमगळु सः अदु अवाय इति अवायमें दिंतु अवयवोत्पत्तिरवायः एंब व्यपदेशभक्कुं । तु शब्द पेरगाकांक्षितविशेषको सुनिर्णयमवायभेदितवधारणार्थमिदरिदं विपर्य्यासपदं निर्णय निया ज्ञानमिवायतं दितु ग्राह्यमक्कुमल्ल बळिक्कं स एवावायः आ अवायमे पुनः पुनः प्रवृत्तिरूपाभ्यासजनितसंस्कारात्मकमागि कालांतरदोळं निर्णीत वस्तुस्मरणकारणत्वदिदं तुरियं चतुत्थं १० धारणाख्यं ज्ञानं भवे अक्कुं ।
बहुबहुविहं च खिष्पाणिस्सिदणुत्तं धुवं च इदरं च । तत्थेक्क्के जादे छत्तीसं तिसयभेदं तु || ३१० ॥
५१७
१५
बहुबहुविधक्षिप्रानिःसृतानुक्तध्रुवं चेतरं च । तत्रैकैकस्मिन् जाते षट्त्रिंशत्त्रशतभेदं तु ॥ अर्थ व्यंजनब मतिज्ञानविषयं द्वादशप्रकारमक्कुमे ते दोडे बहुबहुविधः क्षिप्रोऽनि:सृतोऽनुक्तो ध्रुवश्चेति । येंदु षट्प्रकारमुं । एक एकविधोऽक्षिप्रोऽनिःसृत उक्तोऽध्र ुवश्चेति । येंदु षट्प्रकारमितरभेदमुं कूडि द्वादशविधमक्कुमल्लि बह्वादिद्वादशविषयभेदंगळोळु एकैकस्मिन्
ईहनकरणेन - विशेषाकाङ्क्षाक्रियायाः पश्चात् यदा ईहितविशेषार्थस्य सुनिर्णयः उत्पतनपतनपक्षविक्षेपादिभिश्चिह्नेः इयं बलाकैवेति बलाकात्वस्य यः सुनिश्चयो भवेत् तदा से अवाय इति व्यपदिश्यते । तुशब्दः प्रागाकाङ्क्षितविशेषस्यैव सुनिर्णयोऽवाय इत्यवधारणार्थः । अनेन विपर्यासेन निर्णयो मिथ्याज्ञानतया अवायो न भवतीति ग्राह्यम् । ततः स एवावायः पुनः पुनः प्रवृत्तिरूपाभ्यासजनितसंस्कारात्मको भूत्वा कालान्तरेऽपि निर्णीतवस्तुस्मरणकारणत्वेन तुयं चतुर्थ धारणाख्यं ज्ञानं भवति ॥ ३०९ ॥
3
अर्थो व्यञ्जनं वा मतिज्ञानविषयः बहुः बहुविधः क्षित्रः अनिसृतः अनुक्तो ध्रुवश्चेति पोढा । तथा इतरोऽपि एक: एकविधः अभिप्रः निसृतः उक्तः अध्रुवश्चेति षोढा एवं द्वादशधा भवति । तत्र द्वादशस्वपि
विशेषकी आकांक्षारूप ईहा ज्ञानके पश्चात् जब ईहित विशेष अर्थका सुनिर्णय हो २५. जाता है । जैसे ऊपर-नीचे होने तथा पंखोंके हिलाने आदि चिह्नोंसे यह बलाका ही हैं, इस प्रकार निश्चय के होने को अवाय कहते हैं । 'तु' शब्द पहले आकांक्षा किये गये विशेष वस्तुके निर्णयको ही अवाय कहते हैं, यह अवधारणके लिए है । इससे यह ग्रहण करना चाहिए कि वस्तु तो कुछ और है और निर्णय अन्य वस्तुका किया, तो वह अवाय नहीं है । वही अवाय बार-बार प्रवृत्तिरूप अभ्यास से उत्पन्न संस्काररूप होकर कालान्तर में भी निर्णीत वस्तुके ३० स्मरणमें कारण होता है, तो धारण नामक चतुर्थ ज्ञान होता है || ३०९ ॥
I
अर्थ या व्यंजनरूप मतिज्ञानका विषय बारह प्रकारका होता है - बहु, बहुविध, क्षिप्र, अनिसृत, अनुक्त, ध्रुव ये छह तथा इनके प्रतिपक्षी एक, एकविध, अक्षिप्र, निसृत, उक्त
१. ब स अवयवोत्पादः अवाय । २. ब काङ्क्षालक्षित विं । ३. ह्यं पश्चात् स' ।
२०