________________
हिन्दी अनुवाद - अ. १, पा० ३
हो । रथः रहो । मिथुनम् मिहुणं । कथयति कहेई । ध (का ३) - साधुः साहू । सुधा सुहा । बाधते बाहइ । भ ( का ह) - शुभम् सुहं । स्वभावः सद्दावो । स्तनभरः थणहरो । शोभते सोहइ । (ये व्यंजन) अस्तु अर्थात् असंयुक्त होनेपरही ( यह वर्णविकार होता है, अन्यथा नहीं ।) उदा. - सौख्यम् सोक्खं । आख्याति अक्खइ | अर्धः अग्यो । कत्थइ कथ्यते । गृद्धः गिद्धो । उद्धरति उद्धरइ । दर्भः दब्भो । लभ्यते लब्भइ । (ये व्यंजन ) अखु यानी अनादि रहनेपरही ( यह वर्णान्तर होता है, अन्यथा नहीं ।) उदा. - खगो । घंटा । थणो । धणं । भरो। (ये व्यंजन) स्वर के आगे होनेवरही ( यह वर्णान्तर होता है, अन्यथा नहीं ।) उदा.-संखो | संघो । कंथा । बंधो। रंभा । ( यह वर्णान्तर ) प्रायः ही (होता है । इसलिए क्वचित् इन व्यंजनोंका हकार नहीं होता ।) उदा. - सरिसवखलो सर्षपरवलः । पलअघणो प्रलयघनः । अस्थिरो अस्थिरः [१] । जिणधम्मो जिनधर्मः । पणठ्ठभवो प्रनष्टभवः ॥ २० ॥
धः पृथकि तु ।। २१॥
पृथक् शब्दमें थ का धकार विकल्पसे होता है । उदा. – पुत्रं पिधं पुहं पिहं ॥ २१ ॥
४७
चोः खचितपिशाचयोः सल्लौ ॥ २२ ॥
(इस सूत्र में १.३.२१से ) तु शब्दकी अनुवृत्ति है । खचित और पिशाच शब्दोंमें चु के यानी च वर्ग के यथाक्रम सकार और द्विरुक्त लकार ( =ल) विकल्पसे होते हैं | उदा. - खसिओ खइओ । पिसल्लो पिसाओ । (पिशाचके) स्त्रीलिंग के रूपमें कचित् ज भी होता है । उद. - पिसाजी ॥ २२ ॥
झो जटिले ॥ २३ ॥
(इस सूत्र में १.३.२२ से) चो: पदकी अनुवृत्ति है । जटिल शब्द में - वर्गका विकल्पसे होता है । उदा. - झडिलो जडिलो ॥ २३ ॥ टोर्बडिशादौ लः ॥ २४ ॥
बडिश, इत्यादि शब्दों में ट-वर्गका ल विकल्पसे होता है । उदा. - बलिसं डिसं । गुलो गुडो । णलं णडं । चविलो चविडो । आमेलो आमेडो । णाली गाडी | वेलू वेणू | दालिमं दाडिमं । फालेइ फाडेइ । (बडिश, इत्यादि शब्द
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
