Prakritshabdanushasanam

SR No.: 001735
Original Sutra Author: N/A
Author: Trivikram
Publisher: Jain Sanskruti Samrakshak Sangh Solapur
Publication Year: 1973
Total Pages: 360
Language: Prakrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 19 MB

Page 171

२५८
त्रिविक्रम - प्राकृत-व्याकरण
प्रयुक्त करें। उदा. - हो हिस्सा होहित्था | विकल्पपक्षमें - होहिमु होहिमो होहिम । कचित् वैसा नहीं होता । उदा. - होस्सामो, इत्यादि । । २७ ।। उच्छ रशिगम इजादौ हिलक्च वा ।। २८ ॥
1
1
दृश् और गम् इन धातुओंके आगे, भविष्यकाल इत्यादिमेंसे इच् इत्यादि प्रत्यय होनेपर, डित् अच्छ ऐसा विकल्पसे होता है अथवा हि का लोप विकल्पसे होता है । (अच्छ) डित होनेसे, (धातुमेंसे) अन्त्य स्वर के साथ अगले वर्णोंका लोप होता है । उदा . - ( दृश्) - दछि दच्छिहि । दच्छिन्ति दच्छिहिन्ति । दच्छिसि दच्छिहिसि । दच्छित्तथा दच्छिहित्था । दच्छिह दच्छिहिह । दच्छिमि छच्छिहिमि । दच्छिहामि दच्छिस्सामि । दच्छिस्सं दच्छिहिस्सं । दच्छिमो दच्छिहिमो । दच्छिहामो दाच्हिस्सामो । दच्छिहिस्सा दच्छिहित्या । दच्छिम दच्छिहिम । दच्छिहाम दच्छिस्साम । दच्छिमु दच्छिहिमु दच्छिहामु दच्छिरसामु । इसीतरह ( गम् ) - गच्छ गच्छहि । गच्छन्ति गच्छिहिन्ति । गच्छिसि गच्छहिसि । गच्छित्था गच्छिहित्था । गच्छिह गच्छिहिह । गच्छिमि गच्छिहिमि । गच्छिहामि गच्छस्सामि । गहिस्सं गच्छहिस्सं । गच्छिमो गच्छिहिमो । गच्छिहामो गछिस्सामो । गच्छिहिस्सा गच्छहित्था । गच्छिम गच्छिहिम । गच्छिहाम गच्छिस्साम । गच्छिमु गच्छिहिमु । गच्छिहामु गच्छिरसामु ।। २८ ।। भिदिविदिच्छिदो डेच्छ ।। २९ ।। (इस सूत्र में २.४.२८ से) हिलुक्च वा और इजादौ पदाकी अनुवृत्ति है। मिदू, विदू और छिदू इन धातुओंके आगे भविष्यदर्थमें होनेवाले तिप्, त्, इत्यादिके आदेश होनेपर, डित् एच्छ ऐसा यह (आदेश) विकल्प से होता है और हि का शेप विकल्पसे होता है । उदा.- भिद - मेच्छिहि भेच्छिहि । भेच्छिन्ति मेच्छिहिन्ति । भेच्छिसि छिहिसि । च्छिहित्था । भेच्छि भेच्छिहिह । मेच्छिम मेच्छिमि । भेच्छिमि भेच्छिंहिमि । भेच्छिहामि भेच्छिस्सामि । मेच्छिस्सं भेच्छिहिस्सं । मेच्छिमो भेच्छिहिमो । भेच्छिहामो भेच्छित्तामो ।'
--
भेच्छा