SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 384
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ -२२४ ] पञ्चमः परिच्छेदः वाक्सुधां पिबन्नास्यं पश्यन्नित्यन्वयः । वाक्यं शब्दार्थयोः पौनरुक्त्ये तत्पुनरुक्तिकम् | भात्यास्थाने विभुः 'सायमास्थानविहित स्थितिः ॥ २२१ ॥ समासो नोचितो यत्र ह्यपदस्थसमासकम् । कुतोऽस्मासु विधिदु दृगिति रक्ताम्बकाननाः ॥२२२|| कुतोऽस्मासु विमुख निधिरिति ब्रह्मणे कुप्यतां रिपूणां वचने न समासः, २ अपि तु कविवचने समासः कृत इत्यस्थानस्थसमासः । विसर्गो बहुधा यत्र लोपमोत्वं च वाप्नुयात् । प्रोक्तं लुप्तविसर्गं तद् वाक्यदोषविदा यथा ॥२२३॥ मनोहरो मनोऽभीष्टो वरो धर्मो जिनोदितः । पूज्या वन्द्या वरा वीरा गण्या वीरा जिना इमे ॥ २२४ ॥ यहाँ पुरुके उक्ति अमृत और दोष है अर्थात् वाक्य रूपी अमृतको पोता अन्वय है । २८७ आनन दोनों में पिबन् व्याप्त रहनेसे व्याकीर्ण हुआ और मुँहको देखता हुआ इस प्रकार (१३) पुनरुक्त दोष - शब्द और अर्थकी पुनरुक्ति होनेपर पुनरुक्तत्व नामका दोष होता है । यथा - सायंकाल सभामण्डप में स्थिति करनेवाले विभु सर्वव्यापक सभामण्डप में सुशोभित हो रहे हैं । यहाँ 'आस्थान' शब्दकी पुनरुक्ति है || २२१ । (१२) अस्थिति समास - जिस पद्य में समास उचित नहीं है वहाँ अपदस्थ समास नामका दोष होता है । यथा - हम पर विधि रुष्ट है, अतः हमारे पास रक्ताम्बकानन कहाँ है । २२२ ॥ क्या हमपर विधि विमुख है, इस प्रकार ब्रह्मापर कुपित होनेवाले शत्रुओंके वचन में समास नहीं है, इसके विपरीत कविके वचन में समास है, अतः यह अस्थिति समास नामक दोष है । (१३) विसर्ग लुप्त - जहाँ विसर्ग अधिकतर ओत्व या लुप्तको प्राप्त हो उसे वाक्यदोष के जानकारोंने लुप्तविसर्ग नामक दोष कहा है || २२३ ॥ यथा जिनेश्वर से कहा हुआ धर्म अच्छा, मनोहारी और मनकी अभिलाषाको पूर्ण करनेवाला है | यहाँ अनेक बार विसर्गका ओत्व हुआ है । 'मनोहरो मनोऽभीष्टो वरो धर्मो' आदिमें विसर्गका ओत्व है तथा पद्य के उत्तरार्ध में अनेक बार विसर्गका लोप हुआ है ॥२२४॥ १. सोयमा - ख । २ इत्यस्थानसमासः - ख । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001726
Book TitleAlankar Chintamani
Original Sutra AuthorN/A
AuthorAjitsen Mahakavi, Nemichandra Siddhant Chakravarti
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year1944
Total Pages486
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Literature, & Kavya
File Size25 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy