________________
-१५ ]
चतुर्थः परिच्छेदः इत्यलंकारसांकर्यनिवर्तनम् ।
उपमानन्वयौ स्यातामुपमेयोपमास्मृती। रूपकं परिमाणश्च संदेहो भ्रान्तिमानपि ॥८॥ अपह्नवस्तथोल्लेखोत्प्रेक्षे अतिशयस्तथा। सहोक्तिश्च विनोक्तिश्च समासोक्तिस्तथा पनः ॥९॥ वक्रोक्तिश्च स्वभावोक्तिया॑जोक्तिर्मीलनं तथा । सामान्यतद्गुणातद्गुणविरोधविशेषकाः ॥१०॥ अधिकं च विभावोऽपि विशेषोक्तिरसंगतिः । 'चित्रान्योन्यसामान्यानि तुल्ययोगित्वदीपकम् ॥११॥ प्रतिवस्तूपमा चापि दृष्टान्तोऽपि निदर्शना । व्यतिरेकस्तथा श्लेषस्तथा परिकरः पुनः ॥१२॥ आक्षेपश्च तथा व्याजस्तुतिरप्रस्तुतस्तुतिः । पर्यायोक्तं प्रतोपं चानुमानं काव्यलिङ्गकम् ॥१३।। अपि चार्थान्तरन्यासो यथासंख्यं पुनस्तथा। अर्थापत्तिस्तथातोऽपि परिसंख्योत्तरे तथा ॥१४॥ विकल्पोऽलंकृती द्वे च समुच्चयसमाधितः। भाविकप्रेयसोरेस्यथोर्जस्वी प्रत्यनीककम् ॥१५॥
इस प्रकार अलंकारों में परस्परके सांकर्यका निराकरण हुआ । अलंकारचिन्तामणिके अनुसार अलंकार
(१) उपमा, (२) अनन्वय, (३) उपमेयोपमा, (४) स्मरण, (५) रूपक, (६) परिणाम, (७) सन्देह, (८) भ्रान्तिमान्, (९) अपह्नव (अपह्नति), (१०) उल्लेख, (११) उत्प्रेक्षा; (१२) अतिशयोक्ति, (१३) सहोक्ति, (१४) विनोक्ति, (१५) समासोक्ति, (१६) वक्रोक्ति, (१७) स्वभावोक्ति, (१८) व्याजोक्ति, (१९) मीलन ( मोलित ), (२०) सामान्य, (२१) तद्गुण, (२२) अतद्गुण, (२३) विरोध, (२४) विशेषक, (२५) अधिक, (२६) विभाव, (२७) विशेषोक्ति, (२८) असंगति, (२९) चित्र, (३०) अन्योन्य, (३१) सामान्य, (३२) तुल्ययोगिता, (३३) दीपक, (३४) प्रतिवस्तूपमा, (३५) दृष्टान्त, (३६) निदर्शना, (३७) व्यतिरेक, (३८) श्लेष, (३९) परिकर, (४०) आक्षेप, (४१) व्याजस्तुति, (४२) अप्रस्तुतस्तुति ( अप्रस्तुतप्रशंसा ), (४३) पर्यायोक्ति (४४) प्रतीप, (४५) अनुमान, (४६) कायलिंग, (४७) अर्थान्तरन्यास, (४८) यथासंख्या, (४९) अर्थापत्ति, (५०) परिसंख्या, (५१) उत्तर, (५२) विकल्प, (५३)
१. चित्रान्योन्यासमान्यानि-क ख । २. रसोऽस्यास्तीति रसो। रसवदलंकार इत्यर्थः । प्रथमप्रतो पादभागे।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
