Parshvabhyuday

SR No.: 001704
Original Sutra Author: Jinsenacharya
Author: M G Kothari
Publisher: Gulabchand Hirachand Doshi
Total Pages: 844
Language: Sanskrit, English
Classification: Book_Devnagari, Literature, & Mythology
File Size: 16 MB

Page 246

प्रथमः सर्गः]
१२३
अन्वयः- हे सुभग ! क्षामा आपाण्डुः प्रतनुस लिला वेणिकां धारयन्ती हंसस्वानः प्रार्थनाचाटुं विदधती इव विरहावस्थया ते सौभाग्य व्यञ्जयन्ती एषा येन विधिना कार्यं त्यजति सः त्वया एव उपपाद्यः ।
क्षामेत्यादि । हे सुभग पुण्यभाक् ! क्षामा कृशशरीरा आपाण्डुः ईषत्पाण्डुवर्णा । 'पाण्डुः कुन्तीपतौ सिते' इति विश्वलोचने । प्रतनुसलिला । प्रकर्षण तनु अहर्ष सलिलं यस्याः सा । स्वल्पजलेत्यर्थः । वेणिकां। अल्पा वेणी केशबन्धः वेणिका । वेणी तु केशबन्धे जलस्रुतौ इति यादवः । कुत्सिताज्ञाताल्पे' इति अस्पार्थे कच् । वेणिका इव वेणिका जलस्रतिः वेणिका । तां । यद्वा वेणिरिव वेणिका । तां । ' इवे खुपतिकृत्योः कः' इति सादृश्यार्थे कः । धारयन्ती । हंसस्वानः मरालध्वनिभिः प्रार्थनाचाटुं प्रार्थनायां सुरतार्थ क्रियमाणायां याञायां चाटुः प्रियवचनं प्रार्थनाचाटुः । तं । विदधती इव । विदधातीति विदधती । शतत्यः स्त्रियो ङी च।विरहावस्थया विरहस्य यल्लकस्य अवस्था दशा । तया । 'वियोगो मदनावस्था विरहो यलकं विदुः' इति धनञ्जयः। ते तव सौभाग्यं पुण्यवत्वं माहात्म्य वा । ' भगं तु ज्ञानयोनीच्छायशोमाहात्म्यमुक्तिषु । ऐश्वर्यवीर्यवैराग्यधर्मश्रीरत्नभानुपु' इति विश्वलोचने । तथा च 'ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धैर्यस्य यशसः श्रियः। वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णा भग इतीरणा' इत्यप्याहुः । ' हृत्सिन्धुभगे द्वयोः ' इति भगे परतः पूर्वोत्तर योर्द्वयोः पदयोरेप् । व्यञ्जयन्ती आविष्कुर्वती । व्यञ्जयतीति व्यञ्जयन्ती । शतृत्यः नुम् स्त्रियां ङी च । पुण्योदयमन्तरेण पुमांसमङ्गनाः न कामयन्ते । यतः सिन्धुरियं त्वां कामयते ततस्त्वं पुण्यभागिति भावः । अनेनास्याः सिन्धोः कामिनीत्वं ध्वन्यते । एषा सिन्धुनदी येन विधिना येन व्यापारेण । ' विधिविधाने दैवेऽपि' इत्यमरः । काश्यं कृशत्नुत्वं त्यजति परिहरति सः विधिः व्यापारः त्वया एव भवता एव उपपाद्यः विधेयः । कर्तव्यः इत्यर्थः । यथा प्रेयान् निधुवनविधिना स्वप्रेयसी सन्तर्प्य तत्कायपरिहारनिमित्ततामेति तथा त्वं वर्धक एनां वर्षाजलप्रदानेन सन्तर्प्य त्यक्ततनुकाश्यां विदध्याः इति भावः । अत्र पूर्वत्र च श्लोके वेणीशब्दप्रयोगेण सिन्धुनद्याः प्रोषितभर्तृकत्वं ध्वनितमित्यवसेयं ।
Oh fortunate one ! by you alone should be adopted the remedy by which this one, emaciated, pale, possesing a braid-like stream on account of the scantiness of her water, making as if a sweet speech with a view to solicit you through the chirpings of swans, suggesting