SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 504
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ -२१ ] २३. आर्तध्यानम् 1200 ) स्यातां तत्रार्तरौद्रे द्वे दुर्ध्याने ऽत्येन्तदुःखदे | धर्मशुक्ले ततो ऽन्ये द्वे जन्मसंबन्धशुद्धिदे ॥१९ 1201 ) प्रत्येकं तु चतुर्भेदैश्चतुष्टयमिदं मतम् । अनेकवस्तुसाधर्म्यवैधर्म्यालम्बनं यतः ||२०|| तद्यथा1202 ) ऋते भवमथार्तं स्यादसद्ध्यानं शरीरिणाम् । दिङ्मोहोन्मत्ततातुल्यमविद्यावासनावशात् ॥ २१ द्विधा भवति । कस्मात् । धर्मशुक्लविकल्पतः धर्मध्यानशुक्लध्यानभेदात् । इति सूत्रार्थः ॥ १८ ॥ अथार्त रौद्रधर्म शुक्लानां फलमाह । ४१५ 1200 ) स्याताम् - तत्र द्वे आर्तरौद्रे दुर्ध्याने तीव्रदुःखदे दुःखदायिनी स्यातां भवेताम् । तत्र आर्त रौद्रदुर्ध्यानादपरे धर्मशुक्ले द्वे ऽन्ये । कीदृशे । कर्मनिर्मूलनक्षमे कर्मक्षपणसमर्थे स्यातामिति सूत्रार्थः ||१९|| अथ ध्यानस्य चातुर्विध्यमाह । 1201 ) प्रत्येकं तु - इदं चतुष्टयं मतं कथितम् । प्रत्येकं तु पादपूरणे । चतुर्भेदैः चतुः प्रकारैः । यतः कारणादनेकवस्तुसाधर्म्यवैधर्म्यावलम्बनम् । अनेकवस्तूनां यत्साधर्म्यं समानधर्मता-विरुद्धधर्मतयोरालम्बनम् । इति सूत्रार्थः ||२०|| तद्यथा दर्शयति ध्यानचतुष्टयार्थम् । 1202 ) ऋते भवम्—ऋते सकाशाद्भवं जातम् अथार्तमार्तनामासद्ध्यानं शरीरिणां प्राणिनां भवति । कीदृशमार्तमसद्ध्यानम् । दिङ्मोहोन्मत्ततातुल्यं दिङ्मोहश्च उन्मत्तता च तासां तुल्या सदृशा । कस्मात् | अविद्यावासनावशात् अज्ञानवासनावशादिति सूत्रार्थः ॥ २१ ॥ अथ पुनस्तेषां ध्यानानां स्वरूपमाह । • उनमें आर्त और रौद्र ये दुर्ध्यान जीवोंको अत्यन्त दुःख देनेवाले हैं। उनसे भिन्न धर्म और शुक्ल ये दो ध्यान जीवोंके कर्मोंके नष्ट करनेमें समर्थ हैं - कर्मनिर्जराके कारण हैं ।। १९ । उक्त चारों ध्यानों (आर्त, रौद्र, धर्म, शुक्ल ) में से प्रत्येक ध्यान अनेक वस्तुओं के साधर्म्य और वैधर्म्यका अवलम्बन लेनेके कारण चार-चार प्रकारका माना गया है ||२०|| वह इस प्रकारसे - 'ऋते भवम् आर्तम्' इस निरुक्ति के अनुसार जो ऋत अर्थात् पीड़ा जो होता है वह आर्तध्यान कहा जाता है । प्राणियोंके मिथ्याज्ञानकी वासनासे उत्पन्न होनेवाला यह दुर्ध्यान दिङ्मूढता या उन्मत्तताके समान है । अभिप्राय यह है कि जिस प्रकार कोई पथिक दिशाभ्रमको प्राप्त होकर - दिशाओंको भूलकर या विपरीत दिशाका आश्रय लेकर-व्यर्थ भटकता है, अथवा जिस प्रकार पागल मनुष्य विवेकहीन होनेसे यद्वातद्वा कार्य करता है उसी प्रकार आर्तध्यानसे संयुक्त प्राणी भी अविवेकसे इष्ट वियोग और अनिष्ट संयोग आदि में व्याकुल होकर यद्वातद्वा विचार किया करता है ||२१|| Jain Education International १. MN सर्व, LTFJK X Y तीव्र for अत्यन्त । २. M धर्म्य । ३. All others except P द्वे कर्मनिर्मूलनक्षमे । ४. All others except PMN T च for तु । ५. PM F तद्यथा । ₹ For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001696
Book TitleGyanarnav
Original Sutra AuthorShubhachandra Acharya
AuthorBalchandra Shastri
PublisherJain Sanskruti Samrakshak Sangh Solapur
Publication Year1977
Total Pages828
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Principle, Dhyan, & Yoga
File Size18 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy