Gyanarnav

SR No.: 001696
Original Sutra Author: Shubhachandra Acharya
Author: Balchandra Shastri
Publisher: Jain Sanskruti Samrakshak Sangh Solapur
Publication Year: 1977
Total Pages: 828
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Principle, Dhyan, & Yoga
File Size: 18 MB

Page 408

१.
-७२ ]
१८. अक्षविषयनिरोधः
960 ) 'परपरितोषनिमित्तं त्यजन्ति केचिद्धनं शरीरं वा । दुर्वचनबन्धनाद्यैर्वयं रुषन्तो न लज्जामः ॥ ६९ 961 ) अस्य हानिर्ममात्मार्थसिद्धिः स्यान्नात्र संशयः । हतो यदि न रुष्यामि रोषश्चेद् व्यत्ययस्तदा ॥ ७० 962 ) प्राणात्ययेऽपि संपन्ने प्रत्यनीकै प्रतिक्रिया |
मता सद्भिः स्वसिद्धयर्थं क्षमैका स्वस्थचेतसाम् ॥७१ 963 ) इयं निकषभूर संपन्ना पुण्ययोगतः ।
५
समत्वं किं प्रपन्नो ऽस्मिन वेत्यद्य परीक्ष्यते ॥७२
४
960 ) परपरितोष - परपरितोषनिमित्तं परेषां संतोषनिमित्तं वयं रुषन्तः कोपं कुर्वन्तः न लज्जाम: । दुर्वचनबन्धनाद्यैः । इति सूत्रार्थः ||६९ || अथ मारणोद्यतस्य पापं भवतीत्यादिकमाह ।
३१९
961 ) अस्य हानि: - हन्तुर्हननशीलस्य हानिर्भवति । ममात्मार्थसिद्धिः स्यात् । नात्र संदेहः हन्तुर्यदि न रुष्यामि । चेत् रोषः क्रियते तदा व्यत्ययः । हन्तुरात्मार्थसिद्धिः मम हानिः स्यात् । इति सूत्रार्थः ॥७०॥ अथ प्राणापहारकत्वे ऽपि क्षमायुक्त प्रतिक्रियामाह ।
962) प्राणात्यये प्राणात्यये प्राणनाशे ऽपि प्रत्यनीकप्रतिक्रिया शत्रोः प्रतीकारो न कर्तव्यः इति शेषः । सद्भिः सत्पुरुषः स्वसिद्धयर्थम् एका क्षमा स्वस्थचेतसां मता । इति सूत्रार्थः ॥ ७१ ॥ अथ क्षमास्वरूपमाह् ।
963 ) इयं निकषभूः - :- अद्य इयं क्षमा निकषभूः परीक्षाभूमिः संपन्ना । कस्मात् । पुण्ययोगतः । अद्य । च पुनः । क्षमा न परीक्ष्यते । समत्वं किं प्रपन्नो ऽस्ति । इति सूत्रार्थः ॥ ७२ ॥ अथ प्रशमस्वरूपमाह ।
वह और भी विचार करता है -- कितने ही परोपकारी जन दूसरोंको सन्तुष्ट करने के लिए धन और शरीरका भी त्याग कर दिया करते हैं । परन्तु हम दूसरोंके द्वारा प्रयोग में लाये गये दुष्ट वचन और बन्धन आदिसे क्रोधको प्राप्त होते हुए लज्जित नहीं होते हैं-इसके लिए अवश्य ही लज्जित होना चाहिए ||६९ ||
यदि इसके द्वारा पीड़ित होकर मैं क्रोध नहीं करता हूँ तो इसकी हानि ( पापबन्ध ) और मेरा आत्मप्रयोजन ही सिद्ध होता है, परन्तु यदि मैं उसके ऊपर क्रोध करता हूँ तो उससे विपरीत अवस्था होती है-उसका भला न भी हो, परन्तु मेरी हानि ( दुर्गति ) निश्चित है - इसमें कुछ भी सन्देह नहीं है ॥ ७० ॥
प्राणोंके नष्ट होनेपर भी शान्तचित्त साधुजनोंकी प्रतिकूल प्रतिक्रिया ( प्रतीकार ) एक क्षमा ही है, जो आत्मसिद्धिका कारण है । इसीलिए वह सत्पुरुषोंको विशेष अभीष्ट है || ११|| आज यह ( वध-बन्धनादिरूप बाधा ) पुण्यके संयोगसे मुझे परीक्षाका स्थान प्राप्त हुआ है । मैं क्या समताभावको - राग-द्वेषसे रहित अवस्थाको - प्राप्त हो चुका हूँ अथवा
1
१. P writes this verse on the margin | २. All others except PJ हन्तुर्दानि J हन्तुर्यदि । ३. M N प्रत्यनीका । ४. J सिद्ध्यर्थः । ५. All others except P शमत्वं । ६. J प्रपन्नो ऽस्ति ।
+