Page Text
________________
संयुक्त व्यञ्जन परिवर्तन ] भाग १ : व्याकरण
[ २१
w
(ख) रेफ और हकार को द्वित्व नहीं होता है !' जैसे - सौन्दर्यम् == सुन्दरं । ब्रह्मचर्यम् = बम्हचेरं । धैर्यम् = धीरं । विह्वलः = विहलो, विब्भलो ( '' को 'भ' होने पर ) भिन्भलो । कार्षापण: कहावणो, काहावणो ।
(ग) तैलादि गण ( प्राकृत प्रकाश के अनुसार नीडादि गण ) के शब्दों में कहीं अनन्त्य और कहीं अन्त्य सरल व्यञ्जनों को द्वित्व होता है । जैसेतैलम् = तेल्लं । प्रेमम् = पेम्मं । स्रोतम् = सोत्तं । मंडूक: = मंडुक्को । ऋजुः-उज्जू । नीडा=विड्डा | यौवनम् = जोव्वणं । बहुत्वम् = बहुतं ।
(घ) संयुक्त वर्ण का अन्त यदि 'ल' में हो तो पूर्ववर्ती अक्षर में 'इ' जोड़कर विप्रकर्ष ( पृथक्करण ) कर दिया जाता है । वस्तुतः यह स्वरभक्ति ही है । जैसे -- श्लोक: = सिलोबो । श्लिष्टम् = सिलिट्ठ । क्लिष्टम् = किलिट्ठ | क्लेश: किलेसो । म्लानम - मिलाणं ।
O
(ङ) हं, शं, र्ष, यं> ( क्रमशः) रिह, रिप, रिस, रिअ (वस्तुतः यह भी स्वरभक्ति ही है ) अर्हति अरिहइ । गर्हा = गरिहा । आदर्श: आयरिसो । दर्मानम् = दरिसणं । सुदर्शनम् - सुदरिसणं । वर्षम् दरिसं । वर्षा वरिसा । वर्षशतम् = वरिससयं । आचार्य: चौर्यम् = चोरिअं । धैर्यम् =धीरिअं । ब्रह्मचर्यम् = बम्हचरिअं ।
आयरिश्र ।
गाम्भीर्यम्=गंभीरिअं । सौन्दर्यम् - सुन्दरिअं ।
| ।
सूर्यः सूरिओ ।
=
--
पत्तनम् = पट्टणं |
(च) कुछ विशेष परिवर्तित रूप-- रुग्णः= : =लुक्को | मृत्तिका - मट्टिआ । गर्तः = गड्डो । दग्धः = दड्ढो । वृद्धः = वुड्ढो । स्तब्धः ठड्ढो । पञ्चदश पण्णरह । पञ्चाशत = पण्णासा । दत्तम् = दिण्णं । अबं । ताम्रम् = आम्रम् तंबं । ब्राह्मणः = बम्भणो । दुःखम् = दुहं । दीर्घः दीहो । कार्षापण: काहावणो । कुष्माण्डम् = कोहण्डं । वाष्प:= : =बाहो । चतुर्गुणः = चोग्गुणो । चतुर्थी = चोत्थी, चउदह ।
।
चउत्थी । चतुर्दश = चोदह,
।
=
१. रहो: । हे० ८. २. ९३.
२. वा विले वो वश्च । हे० ८. २. ५८.
३. ते लादी । हे० ८.२.९८.
४. लात् । हे० ८.२.१०६.
Jain Education International
H
-
1
For Private & Personal Use Only
1
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001669 |
| Book Title | Prakrit Dipika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sudarshanlal Jain |
| Publisher | Parshwanath Vidyapith |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 298 |
| Language | Hindi, Sanskrit, Prakrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 13 MB |