________________
लोक
'षड् द्रव्यात्मको लोकः' जैन धर्मात लोकाची , विश्वाची कल्पना वेगळीच आहे . या लोकाचा आकार हा दोन्ही हात कमरेवर ठेवून उभ्या असलेल्या पुरुषासारखा आहे.
सहा द्रव्यांच्या समूहाला 'विश्व' म्हणतात . विश्वाची अन्य नावे आहेत - लोक , ब्रह्मांड, जगत इत्यादी. या विश्वात सहा जातीचे द्रव्य आणि संख्येच्या अपेक्षेने अनंतानंत द्रव्य राहतात . सहा द्रव्यांची नावे अशी आहेत - १) जीव, २) पुदगल, ३) धर्म, ४) अधर्म, ५) आकाश आणि ६) काल. त्यापैकी जीवद्रव्य अनंत आहे. पुद्गलद्रव्य अनंतानंत आहे. धर्म , अधर्म व आकाश एकेक आहे, तर कालद्रव्य असंख्यात आहे.
ही सहाही द्रव्ये या विश्वात मिळून एकाच क्षेत्रात राहतात. त्यांचे राहण्याचे क्षेत्र जरी एक असले तरी ती कधीच भांडत नाहीत. ती प्रत्येकाच्या स्वभावाने म्हणजे गुणधर्मानेच राहतात. म्हणून ती सर्वच स्वाधीन व स्वतंत्र आहेत.
या विश्वाला कुणीच बनविले नाही. ते अनादी-अनंत आहे. या विश्वाबद्दल जाणून घेतल्याने आम्हास भरपूर फायदे होतात . १) हे विश्व नष्ट होणार नाही, हे जाणून भय दूर होते २) या जगाचा कोणी कर्ता आहे, ही कल्पना दूर होते . ३) या विश्वाबद्दल पूर्वी असलेले बरेचसे भ्रम दूर होतात . 'लोक' नावाने प्रसिद्ध असणारा आकाशाचा हा खंड मनुष्याकार आहे.
तो चोहोबाजूंनी तीन प्रकारच्या वायूने वेष्टीला गेला आहे. 'लोका'च्या वरपासून खालपर्यंतच्या भागामध्ये एक राजू-प्रमाण विस्ताराने युक्त त्रसनाली आहे . त्रस जीव याच्याबाहेर राहू
शकत नाहीत. मात्र , स्थावर जीव सर्वत्र असतात . हा लोक परस्परोपग्रहो तीन भागांत विभाजित केला आहे . १) अधोलोक , जीवनाम् २) मध्यलोक , आणि ३) ऊर्ध्वलोक .
जैन धर्माची ओळख / १०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
