Page Text
________________
ज्ञानप्रमोदगणिनिषदा
स्त्रियामा[मपि सूनृता, तादृशी गोर्यस्य सः सूनृतगीः सत्यवाणीकः सन्तः, वर्तमाना गुणा यस्य सः सद्गुणः । अष्ट च ते यथा
दाक्ष्यशौर्योत्साहनीचजुगुप्सोत्तमस्पर्धाज्ञापिका शोभा यतः शरीराकाराद्यक्ष्यादिश्वसीयते । धीरे गतिदृष्टी यस्मिन्नकस्माच्च क्रोधस्मितवचश्चमत्कारमुखविकूणनं च विलासः २ । भूनेत्रादीनां सुकुमारन्वविधानेन करचरणागविन्यासो ललितम् ३ । बृहत्यपि सङ्ग्रामप्रयासादौ क्षोभनिमिते विद्यमानेऽप्यव्यग्रत्वं मार्यम ४। प्रत्यहे विद्यमानेऽप्यभियोगादपरिभ्रंशः स्थैर्यम ५ । प्रीतिप्रभृतिविकृत्यनुत्पत्तिविधायिगाम्भीर्य यतो मन्युप्रमुखाणां बहिर्विकारानयनविकासाननानुरागाद्याः नोत्पद्यन्ते ६ । स्वकीयवदन्येष्वपि परिज्ञानवितरणालापादिचेष्टा औदार्य ७ । पराधिक्षेपाघमर्षणं तेजः परात्सपत्नान्न तु गुरोः पितृसुहृत्प्रमुखात् ८ । एतादृशो नेता नायकः, ख्यातः प्रणीतः । स च चतुर्विधो यथा
गुप्तदर्पः स्थिरो वीरः क्षमी चाप्यविकत्थनः।
वृहत्सवो दृढव्रतश्च यः स्यात् १ स धीरोदात्तो यथा रामप्रमुखः १। तथोक्त
भव्यः क्षमी स्थिररुचिः सुभगोऽभिमानी । स्त्रीणामतः सु [शु १] भवचा इह नायकः स्यात् ।।
१ कलान्वितः सखीशृङ्गारी मृदुनिश्चितश्च यः, स धीरललितो यथा वत्सराजादिः । तथा चाह
त्यागी कुलीन: कुशलो रतेषु कल्पः कलावित् तरुणो धनाढ्यः । इति २ [श. ति १.२३] । यो विनयोपशमी स धीरशान्तः माधवचारुचित्तादयः । ३ मायामात्सर्ययुक् शूरः छद्मवांश्च विकत्थनः । स धीरोद्धतो या[जामदग्न्यप्रभृतिकः स्मृतः ॥४ [ ]
देवा धीरोद्धता ज्ञेयाः स्युधीरललिता नृपाः । सेनापतिरमात्यश्च धीरोदात्तौ प्रकीर्तितौ ॥१ [भा. प्र. ९.१०] धीरप्रशान्ता विज्ञेया ब्राह्मणा वणिजस्तथा । इति चत्वार एवेह नायकाः समुदाहृताः ॥२ [भा. प्र. ९.१०] इति चतुःप्रकारोऽप्यौत्तम्यानुलनेनैंक एव मन्तव्यः ।। ६ ।। अधुनेतस्य भेदान् ब्याचष्टे---
अयं च विबुधैरुक्तोऽनुकूलो दक्षिणः शठः ।
धृष्टश्चेति चतुर्धा स्यान्नायिकाऽस्य चतुर्विधा ॥७॥ अयमुत्तमनायको विबुधैः सुधीभिरिति, चतुर्विधः उक्तो भणितः । इतीति किम १ अनुकूल: १, दक्षिणः २, शठः ३, धृष्टः ४ च । अस्य नायकस्य नायिका चतुर्विधा चतुभेदा भवेत् , तल्लक्षणानि पुरः प्रदर्शयिष्यन्ते ॥७॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001591 |
| Book Title | Gyanpramodika |
| Original Sutra Author | Gyanpramod Gani |
| Author | R S Betai, Dalsukh Malvania, Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 274 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 11 MB |