Page Text
________________
॥ अर्हद्भ्यो नमः ॥
प्रथमं परिशिष्टम् स्वोपज्ञा 'परिमल' टीका
स्वस्ति जयोऽभ्युदयश्च श्रीशारदां हृदि ध्यात्वा व्याख्यातं परिमलाख्यया । काव्यकल्पलतावृत्तेः किञ्चिद्वच्मि विवेचनम् ।। वृत्तिकार: काव्यकल्पलतासूत्रे वृत्ति कर्तुकामो वाङमयज्योतिविमर्शनपूर्वमभिधेयमाह-- विमृश्य वाङमयं ज्योतिरमरेण यतीन्दुना । काव्यकल्पलताख्येयं कविशिक्षा प्रतन्यते ॥
विमृश्य-नि:शेषविशेषोल्लेखतया परामश्य । वाङमयं ज्योति--निरन्तरानशीलनं हि कविशिक्षोन्मीलनं; प्रतन्यते--विस्तारं नीयते, वृत्त्या विस्तार्यते । कल्पलताप्यमरेण देवेन वृद्धि नीयते, अमर्त्य भूमिधरोहणशीलतया नदायत्तत्वात् । यतीन्दुना--यतते यति: । पदि पठि प्रधि स्थलि हलि वलि वल्लि कटि चटि वटि वधि गाध्यधिवन्दितं; द्यवि वमि वामि कामि छदितं; त्रिमन्त्रि खण्डि मण्डि चण्डि पत्यंजि मस्यति पनि ध्वनि मनि गमि तमि ग्रंथि धंथि मन्यादिभ्यः इः । यत्नमरणं हि काव्यकरणम् । इन्दुरपि पीयुषमरीचिचयसेवनेन लतोपचयनिवन्धनम् । समुचितेप्टेत्यादि.....-इह खल लोके विविवा देवता समचिता, इण्टा, समचितेष्टा च । क्वचित् सचिनाय। ग्तुतियथानीतिकामशास्त्रारम्भे महीपतिमन्मथादेः स्तुतिः । यथा-- देव म जयति श्रीमान् दण्डधारो महीपतिः । यस्य प्रभावादभवनं शाश्वते पथि तिष्ठति ।।
स एष भुवनत्रयप्रथितसंयमः शंकरो । बिति वपुषाऽधुना विरहकातरः कामिनीम् । अनेन किल निजिता वयमिति प्रियायाः करं ।
करेण परिताडयन् जयति जातहासः स्मरः ।। क्वचिदिष्टा या, यथा--रघमहाकाव्यारम्भे---- वागर्थाविव संपृक्तौ वागर्थप्रतिपत्तये । जगतः पितरौ वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ ॥१।। (१.१). क्वचित् ममचितेष्टा या, यथाऽत्रवाह । तथाहि-यत किल काव्यलक्षणं वस्तुप्रस्तुतं पदधिदैवतरूपा भारती ममस्तमतसम्मता च । तदुक्तं श्रीमाणिक्यसूरिभिः-- स्तुत्यं तन्नास्ति ननं न जगति जनता यत्र वाधां विदध्यादन्योन्यस्पदिनोऽपि त्वयि तु अतिविधौ वादिनो निर्विवादाः । यत तच्चित्रं न किञ्चित स्फूरति मतिमतां मानसे विश्वमाताह्मित्वं येन धत्से सकलनयमयं रूपमहन्मुखस्य ।।१।।
नेगम १, मंग्रह २, व्यवहार, ऋजसत्र ४, समभिरूढ़५, शब्द ७, एवंभताः सप्त नया: । अतो ग्रन्थकारस्तनमस्कारपूर्वम् ।।।।
मद्यो रमास्वादजन्मा-अत्र व्या. सू. ताभ्यां वात् डित् (हे. ५.६०५) । मन्नंताच्च नाम्नो, अन्नंताच्च बहुव्रीहौ, स्त्रियामाप्रत्ययो वा भवति । स च डित ॥छ। सोदरेति-नासिकोदरौष्ठजंघादन्तकर्णशङ्गाङ्गगात्रकण्ठादसहनं विद्यमान
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001586 |
| Book Title | Kavyakalpalatavrutti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Amarchand Maharaj, R S Betai, Jitendra B Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 454 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 25 MB |