________________ [46] ઢાળ 1/7 કર્મોદયજન્ય નિરુપાયના પ્રસંગમાં ન્યૂનપણે દષ્ટિગોચર થાય, તેટલા માત્રથી સમ્યગદર્શનમાં ક્ષતિ માનવાનું સાહસ કરવું ઉચિત નથી. શમ, સંવેગ, નિર્વેદ અને અનુકંપા એ ચારે ય લક્ષણો પૂર્ણ કટિએ કેઈ આત્મામાં દષ્ટિગોચર થતાં હોય, પરંતુ “આસ્તિક લક્ષણમાં ખામી હોય, તે શમ-સંવેગાદિ ઉચ્ચકક્ષાના હોવા છતાં તે આત્મામાં સમ્યગદર્શનને પ્રાયઃ અભાવ છે. જે આસ્તિષ્પ નામના પંચમ લક્ષણમાં એક અક્ષરમાત્ર પણ અરુચિ-અશ્રદ્ધાન થાય, તો તે આત્મા સમ્યગદર્શનથી ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. કેઈ અપેક્ષાએ એમ કહેવામાં આવે છે કે–આસ્તિષ્પ વિનાના શમ-સંવેગાદિ લક્ષણો આત્મિક વિકાસ માટે નિરર્થક છે તે તે કથન અસંગત નથી.” સદ્ધર્મવિશિકામાં આસ્તિષ્યને જ પ્રધાનપણે અપેક્ષી આ પ્રમાણે પ્રતિપાદન કર્યું છે–“માનિāવાનુissસ્તિકારક્ષાનાં ગુણાનાં પાનુપૂર્થવ लाभक्रमः प्राधान्याच्चेत्थमुपन्यास इति / ' સમ્યગદર્શનગુણું જે આત્મામાં પ્રગટ થયો હોય, તે આત્મામાં “આરિત” લક્ષણ અવશ્ય હોય છે. સમ્યગદર્શન ને આસ્તિક્ય-એ બન્નેને અન્વય વ્યતિરેક સંબંધ છે, એટલે આસ્તિક્ય હેય ત્યાં અવશ્ય સમ્યગદર્શન હેય અને જ્યાં આસ્તિક્ય નથી ત્યાં સમ્યક્ત્વને અભાવ હોય છે. આત્મા છે, આત્મા નિત્ય છે, કર્તા છે, ક્તા છે, મેક્ષ છે અને મોક્ષને ઉપાય છે, આ આસ્તિક્યના છ લક્ષણો જ્યારે આત્મપરિણતિપૂર્વક-આત્મસાત્ થયા હોય, ત્યારે જ આસ્તિષ્પગુણ સાર્થક ગણાય છે. કેવળ આત્મા-પરલોક વિગેરેનો સ્વીકાર કરનાર આત્મા સમ્યગૂદષ્ટિ નથી થઈ શકતે, પણ વાસ્તવિક રીતે તે તે જીવ અજીવ આદિ તો કે જે પોતાના સ્વરૂપમાં રહેલા છે, તેને તે તે રીતે સ્વીકારનાર, સહનાર આત્મ સમ્યગદર્શનગુણને પામેલો કહી શકાય. તાત્પર્ય એ છે કે-આત્માના અસ્તિત્વને સ્વીકાર્યા પછી આત્માના સ્વરૂપને સંપૂર્ણપણે વફાદાર રહેનારી કર્તા, ભક્તા, નિત્યાનિત્યાદિ દરેક પ્રકારની માન્યતાઓ સ્વીકારી આત્મસાત્ કરવી જોઈએ-પરિણમવી જોઈએ. Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
