________________
૧૦૦
અધ્યાત્મપત્રસાર આ પ્રકારે ચૈત્યવંદન” કરવાના સમયે પણ
'ठाणेणं मोणेणं झाणेणं अप्पाणं वोसिरामि ।' આ પદેથી “સ્થાન”, “મન” અને “ધ્યાન આદિની પ્રતિજ્ઞા કરાય છે. આવી પ્રતિજ્ઞા કર્યા છતાં “સ્થાન”, “વ” આદિ વેગને જો ભંગ કરવામાં આવે તો તે “ચત્યવંદન” મહામૃષાવાદ હોવાથી નિષ્ફલ છે; એટલું જ નહિ પણ કર્મબંધનું કારણ છે. તેથી અનિષ્ટ ફલદાયક હોવાથી અનનુષ્ઠાન' છે.
સ્થાન”, “વર્ણ' આદિ ગેને સંબંધ હોય તે પણ જે ચૈત્યવંદન' સ્વર્ગ આદિપારલેકિક-સુખના ઉદ્દેશથી કરવામાં આવે તો તે “ગરાનુષ્ઠાન છે અને ધન, કીતિ આદિ ઐહિક – સુખની ઇચ્છાથી કરવામાં આવે તે તે “વિષાનુષ્ઠાન છે. “ગરાનુષ્ઠાન” તથા “વિષાનુષ્ઠાન મૃષાવાદરૂપ છે કારણ કે પારલૌકિક અને એહિક સુખની કામનાથી કરવામાં આવે તેમાં મેક્ષની પ્રતિજ્ઞાને સ્પષ્ટ ભંગ છે. આ પ્રકારના અનનુષ્ઠાન', ગરાનુષ્ઠાન', “વિષપાનુષ્ઠાન'-એ ત્રણે “ચૈત્યવંદન”માં હોય છે – આ કારણે ગ્ય અધિકારીઓને જ “ચૈત્યવંદન” શીખવવાનું શાસ્ત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે. આ “ચિત્યવંદન’ના ઉદાહરણથી અન્ય સકલ ક્રિયાઓમાં ‘સદ્દનુકાન” અને “અસદુનુષ્ઠાન'નું રૂપ ઘટાવી લેવું જોઈએ.
“સ્થાન” આદિ ઉક્ત પાંચ યુગને અધિકારી કેશુ?
દેશ–ચારિત્રવાળાને તથા સર્વ–ચારિત્રવાળાને આ “સ્થાન” આદિ યોગ અવશ્ય હાય છે. ચારિત્રવાળામાં જ વેગને સંભવ રહેવાથી જે ચારિત્રરહિત અર્થાત અપુનર્બન્ધક અને સમદષ્ટિ હોય તેમાં તે રોગ બીજમાત્ર છે – એમ કેઈ આચાર્યો માને છે.
વેગ ક્રિયારૂપ હોય કે જ્ઞાનરૂપ પરંતુ તે ચારિત્ર–મેહનીયકર્મના ક્ષપશમથી અથવા શિથિલતાથી અવશ્ય પ્રકટે છે. તેથી ચારિત્રી ચોગને અધિકારી છે. આ કારણે જ ગ્રંથકાર શ્રીહરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે સ્વયં “ગબિન્દુમાં અધ્યાત્મ', “ભાવના”, “ધ્યાન”, “સમતા” અને વૃત્તિસંક્ષય”- આ પાંચ વેગેની સંપત્તિ ચારિત્રમાં જ માની છે. તેથી એ પ્રશ્ન ઊઠે છે કે ચારિત્રમાં જે વેગને સંભવ હોય તે નિશ્ચયષ્ટિથી જે ચારિત્રહીન હોય અને માત્ર વ્યવહારથી શ્રાવક અને સાધુની કિયા કરવાવાળા હોય તેઓને તે ક્રિયાથી શું લાભ થાય? તેને ગ્રંથકારે નીચે પ્રમાણે ઉત્તર આપે છે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
