________________
૧૦. ૪૦ “ઉવસગ્ગહરે' સ્તોત્રની દેહરચના ૧ ભાષા-આ તેત્રની ભાષા પ્રાકૃત અથવા અર્ધમાગધી છે. ૨ ઈદ-આ સ્તોત્રના પઘોને ઈદની દષ્ટિએ વિચાર કરીએ તે તેના પાંચેય પદ્ય ગાહા”
છંદમાં છે. ૩ પઘાત્મક રચના-ઉવસગ્ગહર સ્તોત્ર સર્વીશે પદ્યાત્મક રચના છે તેમાં એકંદરે પાંચ
પદ્યો છે. ૪ પારિભાષિક શબ્દો-દોની વિચારણા કરવામાં કેટલાક પારિભાષિક શબ્દોનો ઉપયોગ
કરવામાં આવ્યું છે, તેને અથે નીચે મુજબ સમજ ઘટે છે.
માત્રા-છંદોને માપવાને એક પ્રકારને ઘટક. હેવની માત્રા એક ગણાય છે અને દીર્ઘની માત્રા બે ગણાય છે.
ગણ-અક્ષર કે માત્રાના સમુદાયને ગણ કહે છે આવા ગણે બે પ્રકારના છે-અક્ષરગણ અને માત્રા ગણ.
ચતુષ્કલ-ચાર માત્રાને ગણ. પાદ–ચરણ, શ્લેકને ચે ભાગ. પૂર્વાર્ધ-શ્લોક આદિને અર્ધો ભાગ એટલે કે પ્રથમના બે પાદ. ઉત્તરાર્ધ–કનો અન્તને અર્ધો ભાગ એટલે કે પછીના બે પાદ.
ઉત્થાપનિકા-છંદ જાણવા માટે અક્ષરગણ કે માત્રાગણને મેળ કેવી રીતે બેસે છે તે દર્શાવનારી રીતિ.
૫ ગાહા-આ પ્રાકૃત આદિ ભાષાને અતિ પ્રાચીન છંદ છે અને તે જૈન આગમેમાં તથા અન્ય સૂત્રાદિમાં મહર્ષિઓ દ્વારા વિપુલ પ્રમાણમાં વપરાયેલું હોવાથી પવિત્ર મનાય છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં તેને “આર્યા” છંદ કહે છે.'
સવ ગાહાઓના સેળ અંશ અવશ્ય કરવા. તેમાં તેર અંશ ચતુર્માત્રાવાળા, બે અંશ બે માત્રાવાળા અને એક અંશ એક માત્રાવાળે કર.
સાત શર (ચતુર્માત્રાવાળા અંશે કે ગણે) કમલાન્ત એટલે દીર્ઘત કરવા. ૧ માર્ચે સેતરમાવા, થાસંક્ષેતિ . ઈદેનુશાસન. પૃ. ૧૨૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
