________________
૧૪૪
અપભ્રંશ વ્યાકરણ
સાહિત્યમાં ધવલ (= જાતવાન બળદ)ને જાતવાન સ્વામીભક્ત સેવકના પ્રતીક તરીકે અન્યક્તિઓમાં વાપરવાની પ્રથા હતી. ૩૪૧. (૧) -દેશ્ય છે. ગુજરાતમાં સૌરાષ્ટ્રમાં મેલવું” = “મૂકવું
એ સંસ્કૃત ચતુહીને સ્થાને ષષ્ઠી છે. UP–માં ગoથ–ને આ સ્વર લુપ્ત થયેલ છે. વિશેષ માટે જુઓ સ. ૩૬૮ ઉપરનું ટિપ્પણ. અન્ન- ઉપરથી રા' “રણ” ને શ0 -ને સંબધ જોડવામાં વનિદષ્ટિએ મુશ્કેલી છે. મૂળ સં. શૂરિ “નિર્જન પ્રદેશ હોય.
(૨) પgિ સીધે પરિધાન- ઉપરથી નથી. પરિ+ધા પરથી ધાતુ પાન“પહેરવું', અને તે ઉપરથી નામ પરા –“પહેરણ”. -સંસ્કૃત શB-, પ્રા. અજા-ને ૪- તથા ચ-(<-)પ્રત્યય લાગીને થયો છે. “આગળ' મારું-માંથી છે. અહીં વિશિષ્ટ અર્થમાં વપરાય છે. શામળમાં “ગુણ-આગળ = ગુણથી અષિક, ચડિયાતે. જૂહૂતિઃ અપભ્રંશમાં પ્રકારભેદે % અને સંયુક્ત જળવાઈ રહે છે. જુઓ “યાકરણ', તથા સૂત્ર ૩૯૮.
(૩) મૂળ પાની એક જ પંક્તિ આપેલી હોવાથી અર્થ અધૂરો લાગે છે. છંદ પદ્ધડી, માપ ઃ ૪+૪+૪+-- = ૧૬ માત્રા
૩૪૩. (૧) વાÉમાં શું હસ્વ–એક માત્રાને છે. રામાં બે માત્રાને. પૂર્વાર્ધમાં ઉ08 છે, અને ઉત્તરાર્ધમાં તથા (એકવચન) છે. સરખાવો ૩૪૦ (૨), પ્રફળ અને જુત્ત. swવ્રુત્તy –ત્તા પ્રત્યય માટે જુઓ સૂત્ર ૪૩૭.
(૨) ઉરિવર=અપરાધ. છંદ ખાતર તૈનું હૈં. સરખા ૩૪. (૨)માં જિ* તથા ૩૮૮ (૧)માં તુ. અહીં પણ પૂર્વાર્ધમાં ભારત અને ઉત્તરાર્ધમાં રહ્યા છે. સરખાવો ઉપર (૧), તથા ૩૪૦ (૨). ૩૪૪થી ૩૪૭ એ સૂત્રો નામના સર્વસામાન્ય રૂપાખ્યાનને લગતાં છે. વિદિવાલ પુષ્પદંતના “મહાપુરાણમાં (સંધિ ૯૩) મળે છે.
૩૪૪. હેમચંદ્રના પ્રતિપાદન પ્રમાણે ઘોમાં “આકાર છે, તે પ્રત્યય નથી. પણ સત્ર ૩૩ ૦ પ્રમાણે સિદ્ધ થયેલ છે, તે ન ભૂલવું.
(૨) વિકફ, તિરૂના ૧૪ મારો જુઓ સત્ર ૩૩૪ પરનું ટિપ્પણ. વજૂદ (સં. ભૂથ-) અને વM (સં. મર્મા) એ રૂપમાં આદ્ય ન> – એવું પરિવર્તન વૈરૂયનું (dissimilation) ઉદાહરણ છે. લગલગ રહેલા બે મકારમાંથી પહેલાને વકાર થયો છે.
સને ઉકાર હેમચંદ્રને મતે પ્રત્યય નથી, પણ સ્વરવિકાર છે. જુઓ, સૂત્ર ૩૩૨.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
