Trishashtishalakapurushcharitammahakavyam Parva 8 9

SR No.: 001458
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Ramnikvijay Gani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Publication Year: 2006
Total Pages: 282
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Story
File Size: 8 MB

Page 94

तृतीयः सर्गः )
श्रीत्रिषष्टिशलाकापुरुषचरितम् ।
श्रमापनोदजननीं परमानन्ददायिनीम् । आस्वाद्य तां रसवतीं दधिपर्णनृपोऽवदत् ॥९३६॥ एवंविधां रसवर्ती नलो जानाति नाऽपरः । चिरं परिचिता ह्येषा सेवमानस्य मे नलम् ॥ ९३७॥ तत् किं नलोऽसि विकृताकारो ? नैतादृशो नलः । योजनद्विशत्या तस्याऽन्तरितस्याऽऽगमः कुतः ? ॥९३८|| एकाकित्वं कुतस्तस्य भरतार्धमहीपतेः । तद्रूपं च मया दृष्टं जितगीर्वाण- खेचरम् ॥९३९॥ ततः कुब्जाय तुष्टोऽदाद् वस्त्रालङ्करणादिकम् । टङ्कलक्षं च नृपतिर्ग्रामपञ्चशतीमपि ॥ ९४० ॥ सर्वं जग्राह तत्कुब्जो ग्रामपञ्चशतीं विना । राजाऽप्युवाच किं कुब्ज ! तवाऽन्यदपि दीयताम् ? ॥९४१।। कुब्जो बभाषे तर्ह्येतन्मम पूरय वाञ्छितम् । मृगयां मद्यपानं च स्वाज्ञावधि निवारय ॥ ९४२ ॥ राजाऽपि वचनं तस्य मानयन्निजशासने । वार्तामपि निराकार्षीन्मृगया - मद्यपानयोः ॥ ९४३ ॥ दधिपर्णनृपोऽन्येद्युः कुब्जमूचे रहः स्थितः । कोऽसि त्वं ? कुत आयासीः ? क्व वास्तव्योऽसि वा? वद ||९४४|| कुब्जः प्रोचे कोशलायां नलराजस्य सूपकृत् । हुण्डिकाख्योऽस्मि तत्पार्श्वे शिक्षिताश्च कला मया ॥ ९४५ ॥ नलो भ्रात्रा कूबरेण जितो द्यूतेऽखिलां महीम् । दवदन्तीमुपादाय प्रपेदेऽरण्यवासिताम् ॥९४६॥ नलो विपेदे तत्रैव ततोऽहं त्वामुपागमम् । मायाविनमपात्रज्ञं श्रितोऽस्मि न तु कूबरम् ॥९४७॥ दधिपर्णोऽपि हि तया नलपञ्चत्ववार्तया । हृदि वज्राहत इव चक्रन्द सपरिच्छदः ॥ ९४८ ॥ दधिपर्णनृपः प्रेतकार्यं बाष्पाम्बुवारिदः । चक्रे नलस्य कुब्जेन वीक्ष्यमाणो धृतस्मितम् ॥ ९४९ ॥ [दवदन्तीपितुः पार्श्वे दर्धिपर्णनृपोऽन्यदा । केनाऽपि हेतुना दूतं प्रैषीत् सौहार्दवर्त्मना ॥ ९५० ॥ भीमेन सत्कृतो दूतः स तत्पार्श्वे सुखं वसन् । उवाच वार्तां प्रस्तावेऽन्यदैवं वदतां वरः ॥ ९५१ ॥ नलस्य सूपकारोऽस्ति मत्स्वामिनमुपागतः । सूर्यपाकां रसक्तां स वेत्ति नशासनात् ॥९५२॥ दवदन्ती तदाकर्ण्यात्कर्णा पितरमब्रवीत् । प्रणिधिं प्रेष्य जानीहि कीदृगस्ति स सूपकृत् ? ॥ ९५३॥ सूर्यपाकां रसवतीं वेत्ति नाऽन्यो नलं विना । गोपितात्मा यदि पुनर्भविता नल एव सः ॥ ९५४ ॥ ततः स्वाम्यर्थकुशलं कुशलाख्यं द्विजोत्तमम् । आहूय सत्क्रियापूर्वमादिदेश विशां पतिः ॥ ९५५ ॥ सुंसुँमारपुरे गत्वा पश्य तं राजवल्लभम् । कां कां कलां स जानाति किंरूपश्चेति निश्चिनु ॥९५६॥ प्रभोः प्रमाणमादेश इत्युक्त्वा चलितो द्विजः । प्रेर्यमाणः सुशकुनैः सुंसुमारपुरं ययौ ॥९५७॥ ॥पृच्छन् पृच्छन् ययौ कुब्जसमीपे निषसाद च । सर्वाङ्गविकृताकारं तं दृष्ट्वा विषसाद च ॥ ९५८ ॥ दध्यौ च क्व नलः क्वाऽयं ? क्व मेरुः क्व च सर्षपः ? | उत्पन्नाऽस्ति नलभ्रान्तिर्दवदन्त्या वृथैव हि ॥ ९५९ ॥ निश्चेष्ये सम्यगिति च मनसा सम्प्रधार्य सः । जगौ श्लोकयुगलकं नैलाप श्लोकगर्भितम् ॥९६०॥ “निर्घृणानां निस्त्रपाणां निःसत्त्वानां दुरात्मनाम् । धूर्वहो नल एवैकः पत्नीं तत्याज यः सतीम् ॥ ९६१॥ सुप्तामेकाकिनीं मुग्धां विश्वस्तां त्यजतः प्रियम् । उत्सेहाते कथं पादौ नैषधेरल्पमेधसः ?" ॥९६२॥ मुहुर्मुहुः पठ्यमानं तच्छ्रुत्वा दयितां स्मरन् । रुरोदाऽनर्गलगलन्नयनाब्जजलो नलः ॥९६३॥ किं रोदिषीति विप्रेण पृष्टः प्रोवाच हुण्डिकः । गीतं ते मैञ्जु करुणरसमाकर्ण्य रोदिमि ॥९६४॥ कुब्जेन पृष्टः श्लोकार्थं स विप्रोऽकथयत् कथाम् । आद्यूतात् कुण्डिनपुरे वैदर्भीगमनावधि ॥ ९६५ ॥ पुनराख्यदहो ! कुब्ज ! सूर्यपाकेन सूपकृत् । सुंसुमारेशदूतेनाऽऽख्यातस्त्वं भीमभूपतेः ||९६६ || एवंविधचरित्रेण नलो भवति नाऽपरः । भैम्येति भीममभ्यर्थ्य त्वां द्रष्टुं प्रेषितोऽस्म्यहम् ॥९६७॥ अचिन्तयं च त्वां दृष्ट्वा क्व कुब्जस्त्वं दुराकृति: ? । क्व नलो देवतारूप: ? क्व खद्योतः क्व भास्करः ? ॥ ९६८ ॥ मम चाऽऽगच्छतोऽभूवञ्च्छकुनानि शुभानि तु । तानि सर्वाण्यन्यथात्वं" ययुर्नाऽसि नलो यतः ॥ ९६९ ॥ दवदन्तीं हृदि ध्यायन् रुदन् कुब्जोऽधिकाधिकम् । उपरुध्य गृहेऽनैषीत् तं विप्रमिति चाऽवदत् ॥९७०||
६७
१. यावदाज्ञम् मु० । २. ०पर्णो मु०र० । ३. नलशिक्षणात् । ४. सुसु० मु० र० । ५ तद्राज० मु० २० । ६. कलामसौ वेत्ति पु० मु० । ७. सुसु० मु० र० । ८. सर्वाङ्गे खं० २ । ९ उत्पन्नाऽस्मिन्नल० खं० १ विना । १०. नलापकीर्तिगर्भम् । ११. सतीम् मु० । १२. मंक्षु खं० २ । १३. ० त्वमयु० ता०सं० ।