Jivsamasprakaran

SR No.: 001451
Original Sutra Author: N/A
Author: Shilchandrasuri
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Publication Year: 1994
Total Pages: 496
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 12 MB

Page 172

છે, પ્રતિમાન ધરિમ વસ્તુઓનું હોય છે, અને એક આદિ સંખ્યા તે ગણિમ દ્રવ્યપ્રમાણ કહેવાય છે. ૮૯થી
// ૨. ૩નાનપ્રમાણ છે ટીવાર્થ : હતું એટલે ઉંચુ અર્થાતુ ઉંચકીને – ઉપાડીને નીયતે = તોલ કરવારૂપે મપાય જેના વડે તે ઉન્માન એટલે કર્મસંબંધી તુલા વિગેરે (અર્થાત્ ત્રાજવામાં જે કર્ષ-પળ-ગઘાણક આદિથી તોલાય છે) તે ઉન્માન પ્રમાણ કહેવાય. તે આ ઉન્માન નામનું દ્રવ્યપ્રમાણ કયા દ્રવ્યોના ઉપયોગમાં વપરાય છે કે જેથી એને દ્રવ્ય પ્રમાણમાં ગણો છો?
ઉત્તર:- વસાચું = અહીં (આ શબ્દમાં) સુપૂનો (સાતમી વિભક્તિના બહુવચનના “સુ” પ્રત્યયનો) વ્યત્યય (ફેરફાર-વિભક્તિ વ્યત્યય) થવાથી ‘વસીય’ એ પ્રથમ વિભક્તિ સરખું રૂપ થયું છે, પરન્તુ વિભક્તિ સાતમીનું બહુવચન હોવાથી “ક્રાંચવિપુ' એટલે કાંસુ વિગેરે દ્રવ્યોમાં એ ઉન્માન પ્રમાણ ઉપયોગી થાય છે. ત્યાં કાંસુ ધાતુ તો પ્રસિદ્ધ છે, અને “આદિ” શબ્દથી તાંબુ, લોખંડ, કપાસ, ગોળ, ખાંડ વિગેરેનું પણ ગ્રહણ કરવું, કારણ કે એ સર્વ દ્રવ્યો એ ઉન્માન પ્રમાણ વડે મપાતાં હોવાથી (એ સર્વ દ્રવ્યો ઉન્માન પ્રમાણનાં વિષયવાળાં કહ્યાં છે-) એ ભાવાર્થ છે. વળી આ ઉન્માન પ્રમાણને સિદ્ધાન્તોમાં ધ્યરિતી રિસો ઈત્યાદિ વચનથી (અર્ધકર્મ, કર્ષ ઇત્યાદિ નામથી) ભાર સુધીનું કહેવું છે. ત્યાં એક પલનો આઠમો ભાગ તે ઈર્ષ, પલનો ચોથો ભાગ તે હર્ષ, પલનો અર્ધભાગ તે ૩ ઈપ, તેવા બે અર્ધપલનો પત્ર, એકસો પાંચ પલ પ્રમાણની તુની, દશ તુલાનો ઈમાર, વીશ તુલાનો માસ. એ પ્રમાણે એ કહેલા તોલ વડે મગધ દેશમાં કાંસુ વિગેરે મપાય છે - તોલાય છે, માટે તે સર્વ પ્રકારના તોલ તે ૩નીનપ્રાણ કહેવાય છે.
પ્રશ્ન:- જે સિદ્ધાન્તમાં ઉપર કહ્યા પ્રમાણે અર્ધકર્ષ ઈત્યાદિ તોલને ઉન્માન પ્રમાણ કહ્યું છે તો અહીં (આ ગ્રંથમાં, આ વૃત્તિમાં) “હાર્ષિી તાકિ (કાર્ષિક અને તુલા વિગેરે)” એમ શા માટે કહ્યું? (અર્ધકર્ષ વિગેરે, એમ કેમ નથી કહ્યું?)
ઉત્તર:- જો કે એ વાત સત્ય છે, તો પણ અર્ધકર્ષ ઈત્યાદિ તોલને જાણવાના ઉપાયરૂપ હોવાથી ઉપચારથી તે અર્ઘકર્ષ વિગેરેને પણ કર્ષ વિગેરે કહી શકાય માટે એમ કહેવામાં કોઈ પ્રકારનો દોષ - વિરોધ નથી.
| ૩. અવમાન પ્રમાણે છે
એ પ્રમાણે ઉન્માન પ્રમાણ કહ્યું. હવે અવમાન પ્રમાણનું સ્વરૂપ કહેવાય છે – જેના વડે ભૂમિ વિગેરે પ્રમાણ વિશિષ્ટ (અમુક પ્રમાણવાળી) વસ્તુઓ વાચતે = અવગમાય એટલે અમુક પ્રમાણની છે એમ સમજાય તે પ્રમાણનું નામ વિમાનમાં કહેવાય. અને તે વળી દંડ વિગેરે જ હોય છે, તથા “આદિ' શબ્દ વડે હાથ – ધનુસ - યુગ - રજુ આદિનું પણ ગ્રહણ કરવું. વળી એ હાથ-ધનુસ-યુગ-રજુ વિગેરેનું વિશેષ સ્વરૂપ આગળની (એટલે ૯૦ મી) ગાથામાં કહેવાશે.
For Privately trsonal Use Only