Sarvarthasiddhi

SR No.: 001443
Original Sutra Author: Devnandi Maharaj
Author: Fulchandra Jain Shastri
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1997
Total Pages: 568
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, Tattvartha Sutra, & Tattvarth
File Size: 14 MB

Page 431

अष्टमोऽध्यायः
शेषाणामन्तर्मुहूर्ता ॥20॥
8772. शेषाणां पञ्चानां प्रकृतीनामन्तर्मुहूर्तापरा स्थितिः । ज्ञानदर्शनावरणान्तरायाणां जघन्या स्थितिः सूक्ष्मसांपराये, मोहनीयस्य अनिवृत्तिबादरसांपराये | आयुषः संख्ये यवर्षायुष्षु' तिर्यक्षु मनुष्येषु च ।
8773. आह, उभयी स्थितिरभिहिता । ज्ञानावरणादीनाम् अथानुभवः किंलक्षण इत्यत
-8121 § 775]
आह
विपाकोऽनुभवः ॥21॥
8774. विशिष्टो नानाविधो वा पाको विपाकः । पूर्वोक्तकषायतीव्रमन्दादिभावात्रवविशेषाद्विशिष्टः पाको विपाकः । अथवा द्रव्यक्षेत्रकालभवभावलक्षणनिमित्तभेदजनितवैश्वरूपयो नानाविधः पाको विपाकः । असावनुभव इत्याख्यायते । शुभपरिणामानां प्रकर्ष भावाच्छ भप्रकृतीनां प्रकृष्टोऽनुभवः अशुभप्रकृतीनां निकृष्टः । अशुभपरिणामानां प्रकर्षभावादशुभप्रकृतीनां प्रकृष्टोऽनुभवः शुभप्रकृतीनां निकृष्टः । स एवं प्रत्ययवशादुपात्तोऽनुभवो द्विधा प्रवर्तते स्वमुखेन परमुखेन च । सर्वासां मूलप्रकृतीनां स्वमुखेनैवानुभवः । उत्तरप्रकृतीनां तुल्यजातीयानां परमुखेनापि भवति आयुर्दर्शनचारित्रमोहवर्जानाम् । न हि नरकायुर्मुखेन तिर्यगायुर्मनुष्यायुर्वा विपच्यते । नापि दर्शनमोहरचारित्रमोहमुखेन, चारित्रमोहो वा दर्शनमोहमुखेन ।
$ 775. आह अभ्युपेमः प्रागुपचितनानाप्रकारकर्मविपाकोऽनुभवः । इदं तु न विजानीमः
[311
बाकी पांच कर्मोकी जघन्य स्थिति अन्तर्मुहूर्त है ॥20॥
8772. शेष पाँच प्रकृतियोंकी अन्तर्मुहूर्त जघन्य स्थिति है। ज्ञानावरण, दर्शनावरण और अन्तरायकी जघन्य स्थिति सूक्ष्मसाम्पराय गुणस्थान में मोहनीयकी जघन्य स्थिति अनिवृत्ति बादरसाम्पराय गुणस्थानमें और आयुकी जघन्य स्थिति संख्यात वर्ष की आयुवाले तिर्यंचों और मनुष्यों में प्राप्त होती है ।
$ 773. दोनों प्रकारकी स्थिति कही । अब ज्ञानावरणादिकके अनुभवका क्या स्वरूप है इसलिए आगेका सूत्र कहते हैं
विपाक अर्थात् विविध प्रकारके फल देनेकी शक्तिका पड़ना ही अनुभव है ॥21॥
8774. विशिष्ट या नाना प्रकारके पाकका नाम विपाक है। पूर्वोक्त कषायके तीव्र, मन्द आदिरूप भावास्रवके भेदसे विशिष्ट पाकका होना विपाक | अथवा द्रव्य, क्षेत्र, काल, भव और भावलक्षण निमित्तभेदसे उत्पन्न हुआ वैश्वरूप नाना प्रकारका पाक विपाक है। इसी को अनुभव कहते हैं । शुभ परिमाणोंके प्रकर्षभाव के कारण शुभ प्रकृतियोंका प्रकृष्ट अनुभव होता है और अशुभ प्रकृतियोंका निकृष्ट अनुभव होता है । तथा अशुभ परिणामोंके प्रकर्षभावके कारण अशुभ प्रकृतियोंका प्रकृष्ट अनुभव होता है और शुभ प्रकृतियोंका निकृष्ट अनुभव होता है । इस प्रकार कारणवशसे प्राप्त हुआ वह अनुभव दो प्रकारसे प्रवृत्त होता है-स्वमुखऔर परमुखसे । सब मूल प्रकृतियोंका अनुभव स्वमुखसे ही प्रवृत होता है। आयु, दर्शनमोहनीय और चारित्रमोहनीयके सिवा तुल्यजातीय उत्तरप्रकृतियोंका अनुभव परमुखसे भी प्रवृत्त होता है। नरकायुके मुखसे तिर्यंचायु या मनुष्यायुका विपाक नहीं होता । और दर्शनमोह चारित्रमोहरूपसे और चारित्रमोह दर्शनमोहरूपसे विपाकको नहीं प्राप्त होता ।
8775. शंका- पहले संचित हुए नाना प्रकारके कर्मोंका विपाक अनुभव है यह हम 1. - पुष्कति-- मु. 1

Translation AI Generated

## Chapter Eight: The Innermost Moment of the Remaining Karmas

**8772.** The innermost moment of the remaining five karmas is as follows: The innermost moment of knowledge-obscuring karma is in the subtle-pervasive state (sūkṣma-sāmprāya) of the guṇasthāna; the innermost moment of perception-obscuring karma is in the non-cessation-pervasive state (anivṛtti-bādarasa-sāmprāya) of the guṇasthāna; and the innermost moment of the karma of lifespan is in the lifespan of animals and humans that is measured in years.

**8773.** Both types of states have been described. Now, the question arises: What is the nature of the experience of knowledge-obscuring karma and the other karmas?

**8774.** The experience is called **vipaka**, which means the ripening of the karma. This ripening can be specific or diverse. It is specific due to the difference in the intensity of the passions (kaṣāya) and the flow of the karmic matter (āsrava) as described earlier. Or, it can be diverse due to the difference in the nature of the substance (dravya), the field (kṣetra), the time (kāla), the state of being (bhava), and the cause (nimitta) that give rise to the various forms of ripening. This ripening is called **anubhava**. The experience of the auspicious karmas is excellent due to the predominance of auspicious results, and the experience of the inauspicious karmas is inferior. Similarly, the experience of the inauspicious karmas is excellent due to the predominance of inauspicious results, and the experience of the auspicious karmas is inferior. This experience, obtained through the influence of the karmas, manifests in two ways: through one's own mouth (svamukha) and through the mouth of another (paramukha). All the root karmas experience only through one's own mouth. The subsequent karmas, which are of the same type, experience through the mouth of another as well, except for the karmas of lifespan, perception-obscuring karma, and conduct-obscuring karma. For example, the karma of hellish lifespan does not ripen through the mouth of the lifespan of animals or humans. Similarly, perception-obscuring karma does not ripen through the mouth of conduct-obscuring karma, and vice versa.

**8775.** **Doubt:** The experience is the ripening of the various types of karmas accumulated in the past. But we do not understand...