________________
હિન્દુધર્મ અને જનધર્મ
હિંદુધર્મ અને જૈનધર્મ વિષે લખવું એ સહેલું નથી. પ્રથમ તે પ્રશ્ન એ થાય છે કે હિંદુધમથી જૈનધર્મને જુદે શા માટે પાડવો ? શ્રી આનંદશંકર ધ્રુવસાહેબ જેવા જ્યારે હિંદુધમના ત્રણ ભેદ પાડે છે, જેમ કે વૈદિક, જૈન અને બૌદ્ધ, ત્યારે પછી હિંદુધર્મથી જૈનધર્મને જુદે શા માટે ગણવો ? શ્રી ધ્રુવ સાહેબની આ વ્યાખ્યા માન્ય કરીને પણ મારે એ કહેવાનું છે કે ભારતમાં અને ભારત બહાર હિંદુધર્મ કહેવાથી બહુજન સમાજમાં જે વૈદિક ધર્મ વિશેષ પ્રચલિત છે તેને જ બંધ થાય છે, અને નહિ કે જૈન અને બૌદ્ધને. આથી ભારતના બહુજન સમાજમાં જે વિશે પ્રચલિત છે તે “વૈદિક ધમ' અહીં હિંદુધમ' શબ્દથી પ્રસ્તુતમાં વિવક્ષિત રાખે છે; અને જૈન ધર્મ એન થી જુદો છે જ, એ હવે કહેવાની જરૂર રહી નથી. વિદ્વાને એ વાતમાં સંમત છે કે વૈદિક ધર્મના પ્રવાહમાંથી જૈન ધર્મનો ઉદ્દભવ નથી, પણ એ એક સ્વતંત્ર ધમ છે. વધુ સંભવ તો એ છે કે ભારતમાં આર્યો આવ્યા તે પહેલાં—એટલે કે ભારતમાં વદિક ધર્મની આયાત થઈ તે પહેલાં—પણ ભારતીય પ્રજામાં જે ધર્મ પ્રવાહ ચાલુ હશે તેની સાથે જૈનધર્મના પ્રવાહને વધુ સુમેળ છે.
હિંદુધર્મને વ્યાપક અર્થ આમ આદિકાળની વાત જવા દઈએ તે, પછીના કાળમાં વૈદિક અને જૈનબૌદ્ધના પારસ્પરિક આદાન-પ્રદાનમાં તો એવું ઘણું બન્યું છે, જે ઘણી બાબતમાં જૈનધર્મને ઋણ બનાવે છે; તો ઘણી એવી પણ બાબત છે, જેમાં વૈદિક ધર્મ જૈનધર્મને ઋણ બન્યો છે. વેદિક ધર્મનું આજનું રૂ૫ વેદકાળના પિતાના રૂપથી જે પ્રકારના પરિવર્તનને પામ્યું છે, તેમાં જૈન–બૌદ્ધ ધર્મને જેવો તેવો ફાળે નથી. વેદકાળના હિંસક યજ્ઞોને સ્થાને આજે આધ્યાતિમક યજ્ઞોની વાત થાય છે, તેમાં તીર્થકર અને બુદ્ધની છાપ સ્પષ્ટ છે. ચાર વર્ણમાં બ્રાહ્મણ જ શ્રેષ્ઠ અને તે જ સર્વને ગુરુ, એવી જે ભાવના મૂળ વૈદિકની હતી તેને સ્થાને “પાળે એને ધર્મ” એ ન્યાયે શ દ પણ સંત બની પૂજાઉં બને છે : આમાં પણ જન–
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
