________________
શાસ્ત્રાણાઓને હેતુ
જનધર્મ મનુષ્યપ્રધાન છે. જેનધર્મના જેટલા પ્રવર્તક થયા તે બંધાય મનુષ્ય જે હતા, પણ ભેદ એ જ હતું, કે સાધારણ મનુષ્યોથી તે બધા ઊંચા ઊઠેલ હતા–વીતરાગ હતા. તેમના આદેશ કે ઉપદેશનો સાર એ જ છે કે બધા છ જીવવા માગે છે, કઈ મરવા માગતું નથી, માટે એવી રીતે જીવવું કે જેથી બીજ છોને ત્રાસ ન થાય. આ ઉપદેશની આસપાસ જ જનધર્મના બધા વિધિ-નિષેધ ગોઠવાયા છે. આચારાંગાદિ શાસ્ત્રોમાં ભગવાનને ઉપદેશ એકત્ર કરવામાં આવ્યો છે અને આચારાંગ, દશવૈકાલિક, છેદશાસ્ત્રો એ બધા ગ્રંથમાં ક્રમે કરી અપવાદો વધ્યા જ છે, ઘટયા નથી. વિધિ-નિષેધમાં પણ ઘટાડો વધારે થયું છે. એ બધું ગમે તેટલું પરિવર્તન થયું હોય છતાં એ બધાંને એકમાત્ર ઉદેશ એ જ છે કે મનુષ્ય એવી રીતે જીવવું, જેથી આત્મહિત તે થાય પણ પરનું અહિત ન થાય; એટલું જ નહીં, પણ આત્મહિતની સાથે સાથે પરહિત પણ થતું રહે.
જૈનધર્મનાં શાને ઉદ્દેશ પણ એક જ છે. આદેશો એ મુખ્ય નથી, પણ સાધકનું જીવન મુખ્ય છે. એ જીવનને અનુકૂળ આવે તે આદેશનું જ અનુસરણ કરવાનું છે અને જે આત્મહિતથી પ્રતિકૂળ હોય તે ગમે તે શાસ્ત્રમાં લખ્યું હોય પણ સાધક તેનું અનુસરણ નહિ કરે. ઘણીવાર આપણે ઉપદેશકેના મોઢે “શાળા ધમા”-- ભગવાનની આજ્ઞાના પાલનમાં ધર્મ છે–એવું સાંભળીએ છીએ, પણ ભગવાનની આજ્ઞા કેને ગણવી અને કોને ન ગણવી એને નિર્ણય તે તે કાળના પુરુષોએ જ કર્યો છે. એવી કોઈ એક ધ્રુવ આજ્ઞા છે જ નહિ, જેના વિષે કોઈ પણ અપવાદ ન હોય; એટલે છેવટે આચાર્ય સંઘદાસ ગણી મહત્તર અને આચાર્ય હરિભદ્ર જેવાએ તે કહી દીધું કે ભગવાને આ કરવું
१. न वि किंचि अणुन्नाय पडिसिद्ध वा त्रि जिणवारदेहि । एसा तेसिं आण। कज्जे सच्चेण होयव्व ॥
– હૈવૈવિમાષ્ય, નાથી. ૩૩ રૂ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
