Jain Dharma Chintan

SR No.: 001434
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania
Publisher: Prakrit Jain Vidya Vikas Fund Ahmedabad
Publication Year: 1991
Total Pages: 186
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Philosophy, & Religion
File Size: 10 MB

Page 108

હિન્દુધર્મ અને જૈનધર્મ
७८
અમારી જ, અને શ્વેતાંબરે તે માત્ર શિથિલ–એ સત્યથી વેગળી છે એ પણ સિદ્ધ થાય છે.
પણ દિગંબરાચાર્યોએ જૈનધર્મ માટે જે ઉત્કૃષ્ટ સેવા કરી છે તે એ છે કે તેમણે પોતાની શાસ્ત્રરચનામાં સંસ્કૃતિને વિશેષ સ્થાન આપ્યું છે, અને આચાર વિશેનાં લાંબાં વિવેચનોને બદલે જૈન દર્શનના અનેકાંતવાદને ભારતીય દર્શનમાં વિશેષ રૂપે પ્રતિષ્ઠિત કરવા માટે અથાગ પ્રયત્ન કર્યો છે. ઈસ્વી સનની પ્રારંભિક શતાબ્દીઓ પછીના કાળમાં આચારચાં સર્વત્ર ગૌણ બની ગઈ હતી, પણ દાર્શનિક તત્વોની ચર્ચા વિશેષ રૂપે થવા લાગી હતી. તે ટાણે દિગંબર આચાર્યોએ દશનક્ષેત્રમાં ઝુકાવ્યું અને વૈદિક તથા બૌદ્ધ દાર્શનિકો સાથે ટક્કર લઈ શકે તેવા ગ્રંથનું નિર્માણ કર્યું; આને લીધે જૈન દર્શનને પણ ભારતીય દર્શનમાં નિશ્ચિત સ્થાન પ્રાપ્ત થયું.
મૂર્તિપૂજાના વિરોધી સંપ્રદાયો કાળે કરી આ શ્વેતાંબર–દિગંબર બંને સંપ્રદાયોમાં તીર્થકરની મૂર્તિ પૂજાને પ્રચાર થઈ ગયો હતો, અને ગૃહસ્થ માટે તે આચારમાં એ જ મુખ્ય આલંબન હતું. વૈષ્ણવ ભક્તિના પ્રચાર સાથે મૂર્તિપૂજામાં આડંબરો વધી ગયા હતા અને તેની અસર જોન મૂર્તિપૂજકે ઉપર પડે તે સ્વાભાવિક હતું. આથી જૈનધર્મના સમાધિમાગમાં આ મૂર્તિપૂજાના આડંબરોનો અતિરેક બાધક થઈ જાય એવી સ્થિતિએ પહોંચ્યો હતો. તેવામાં હિંદુસ્તાનમાં મૂતિવિરોધી ઇસ્લામધર્મનો પ્રભાવ, મુસ્લિમ રાજેને કારણે પણ, વધ્યો. અને તેની અસર જૈનધર્મ ઉપર પણ પડી. પરિણામે જેમાં મૂર્તિપૂજાના વિરોધમાં તાંબર અને દિગંબર બંને સંપ્રદાયોમાં સ્થાનકવાસી અને તારણપંથી જેવા નવા સંપ્રદાયો ઉભા થયા, જેઓએ તીર્થકરની મૂર્તિની પૂજા જ સદંતર બંધ કરવાનું આંદોલન જગાડ્યું. એ મૂતિ વિરોધી સંપ્રદાયમાં પણ જ્યારે શિથિલતા આવી ત્યારે વળી નવાં નવાં આંદોલને જાગ્યાં. તેમાં આધ્યાત્મિક ભાવને પ્રધાનતા આપનારા દિગબરમાં થયા અને દયાદાનની નવી જ વ્યાખ્યા કરનારા તેરાપંથી શ્વેતાંબરામાં થયા. આ બધી તો એક રીતે તાજી જ ઘટનાઓ ગણાય. સૌથી છેલ્લે પ્રયત્ન વેતાંબરમાં યતિસંસ્થાને વિરોધ કરી સંવિન પાક્ષિક વર્ગ ઊભે ચ, એ હતે. પણ આજે સંવિપાક્ષિક ગણાતા વર્ગમાં પણ પાછું શૈથિલ્ય ઘર કરી ગયું છે.
–“પ્રબુદ્ધજીવન”, તા. ૧૬-૧૧-૬૭,
૧૬-૬૭, ૧૬-૧૨-૬૩, --૬૪.