Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

SR No.: 001423
Original Sutra Author: N/A
Author: Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas
Publication Year: 1978
Total Pages: 764
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, Conduct, agam_acharang, & agam_sutrakritang
File Size: 26 MB

Page 365

सूत्रकृताङ्गं
निक्षेपः, स च त्रिविधः, तद्यथा-ओघनिष्पन्नो नामनिष्पन्नः सूत्रालापकनिष्पन्नश्चेति । तत्रौषनिष्पन्ने निक्षेपेऽङ्ग, नामनिष्पमे१समयाशीलाङ्का तु निक्षेपे मूत्रकृतमिति ॥१॥ तत्र 'तत्त्वभेदपर्यायैर्व्याख्ये'त्यतः पर्यायप्रदर्शनार्थ नियुक्तिकदाह
ध्ययने चायीय सूयगडं अंगाणं वितियं तस्स य इमाणि नामाणि । सूतगडं सुत्तकडं सूयगडं चेव गोण्णाई ॥२॥ मूत्रकृत्पत्तियुत ST मूत्रकृतमित्येतदङ्गानां द्वितीयं, तस्य चामून्यकार्थिकानि, तद्यथा-मूतम्-उत्पन्नमर्थरूपतया तीर्थकृद्भ्यः ततः कृतं ग्रन्थरचनया योयाः
| गणधरैरिति, तथा 'मूत्रकृत'मिति सूत्रानुसारेण तत्त्वावबोधः क्रियतेऽस्मिन्निति, तथा 'मुचाकृत'मिति स्त्रपरसमयार्थसूचनं मचा ॥२॥
| साऽस्मिन्कृतेति, एतानि चास्य गुणनिष्पन्नानि नामानीति ॥ २॥ साम्प्रतं मूत्रकृतपदयोर्निक्षेपार्थमाह
दव्वं तु पोण्डयादी भावे सुत्तमिह सूयगं नाणं । सण्णासंगहवित्ते जातिणिबद्धे य कत्थादी ॥३॥ नामस्थापने अनादृत्य द्रव्यमूत्रं दर्शयति-'पोण्डयाइ'त्ति पोण्डगं च वनीफलादुत्पन्न कार्यासिकं, आदिग्रहणादण्डजवालजादेर्ग्रहणं, भावसूत्रं तु 'इह' असिन्नधिकारे सूचकं ज्ञानं-श्रुतज्ञानमित्यर्थः, तस्यैव स्वपरार्थमूचकखादिति । तच श्रुतज्ञानमूत्रं चतुर्की भवति, तद्यथा-संज्ञासूत्रं संग्रहमूत्रं वृत्तनिबद्धं जातिनिबद्धं च, तत्र संज्ञामूत्रं यत् खसंकेतपूर्वक निबर्द्ध, तद्यथा-18 "जे छेए सागारियं न सेवे, सव्वामगंधं परिणाय णिरामगंधो परिवए" इत्यादि, तथा लोकेऽपि-पुद्गलाः संस्कारः क्षेत्रज्ञा इत्यादि । संग्रहमूत्रं तु यत्प्रभूतार्थसंग्राहक, तद्यथा-द्रव्यमित्याकारिते समस्तधर्माधर्मादिद्रव्यसंग्रह इति, यदिवा 'उत्पादव्य- ॥२॥
१ सूयागडमिति वाच्ये दीर्घहखाविति बन्धानुलोम्येन हस्पता, तथा च न पर्यायैक्यं । २ भावसूत्रेण सूत्रानुसारेण निर्वाणपथो गम्यते चू० । ३ यश्छेकः स SH सागारिक ( मैथुनं ) न सेवेत, सर्वमामगन्धं परिज्ञाय निरामगन्धः परित्र जेत् ( आम विशोधि गन्धमविशोधि) ४ उभए जं ससमए परसमए य चू।
यध्रौव्ययुक्तं सदिति, वृत्तनिबद्धमूत्रं पुनर्यदनेकप्रकारया वृत्तजात्या निबद्धं तद्यथा--बुद्धिजत्ति तिउहिजेत्यादि, जातिनिबद्धं तु चतुर्दा, तद्यथा-कथनीयं कथ्यमुत्तराध्ययनज्ञाताधर्मकथादि, पूर्वर्षिचरितकथानकप्रायखाचस्य, तथा गद्यं ब्रह्मचर्याध्ययनादि, तथा पy-छन्दोनिबद्धं, तथा गेयं यत् स्वरसंचारेण गीतिकापायनिबद्धं, तद्यथा कापिलीयमध्ययनं 'अधुवे | असासयंमि संसारंमि दुक्खपउराए' इत्यादि ॥३॥ इदानीं कृतपदनिक्षेपार्थ नियुक्तिकृगाथामाह-...
करणं च कारओ य कडं च तिण्डंपि छकनिक्खेयो।दव्वे खिसे काले भावेण ख कारयो जीवो॥४॥ | इह कृतमित्यनेन कर्मोपात्तं, न चाकक कर्म भवतीत्यर्थात्कर्तुराक्षेपो धाबर्थस्य च करणस्य, अमीषां त्रयाणामपि प्रत्येक नामादिः षोढा निक्षेपः, तत्र गाथापश्चार्द्धनाल्पवक्तव्यखात्तावत्करणमतिक्रम्य कारकस्य निक्षेपमाह, तत्र नामस्थापने प्रसिद्धखा-% दनादृत्य द्रव्यादिकं दर्शयति-'दब्वे' इति द्रव्यविषये कारकश्चिन्त्यः, स च द्रव्यस्य द्रव्येण द्रव्यभूतो या कारको द्रव्यकारकः, तथा क्षेत्रे भरतादौ यः कारको यस्मिन् वा क्षेत्रे कारको व्याख्यायते स क्षेत्रकारकः, एवं कालेऽपि योज्यम्, 'भावेन तु' भावद्वारेण चिन्त्यमानो जीवोत्र कारको, यस्मात्सूत्रस्य गणधरः कारकः, एतच्च नियुक्तिकृदेवोत्तरत्र वक्ष्यति 'ठिइ अणुभावे'त्यादौ ॥४॥ साम्प्रतं करणव्याविख्यासया नामस्थापने मुक्खा ट्रॅव्यादिकरण निक्षेपार्थ नियुक्तिदाह| व्वं पओगवीसस पओगसा मूल उत्तरे चेव । उत्तरकरणं वंजण अत्यो उ उबक्खरो सव्वो ॥५॥
१ युध्येतेति त्रोटयेत् । २ वित्तबद्धं सिलोगादिया या चू०। ३ अधुवेऽशाश्वते संसारे दुःखप्रचुरतायाम् (दुःसप्रचरे)। ४ अण्णाकरणं मोराण्णाकरणं च
कडकरणं अद्धाकरण पेलुकरणादि चू०। सूत्रकृताङ्गं 'व्ये' द्रव्यविषये करणं चिन्त्यते, तद्यथा-द्रव्यस्य द्रव्येण द्रव्यनिमित्तं वा करणम्-अनुष्ठानं द्रव्यकरणं, तत्पुनर्दिधा-18 १समयाशीलाङ्का- प्रयोगकरणं विस्रसाकरणं च, तत्र प्रयोगकरणं पुरुषादिव्यापारनिष्पाचं, तदपि द्विविध-मूलकरणमुत्तरकरणं च, तत्रोत्तरकरणं ।
ध्ययने कचार्यायवृगाथापश्चार्द्धन दर्शयति-उत्तरत्र करणमुत्तरकरणं-कर्णवेधादि, यदिवा तन्मूलकरणं घटादिकं येनोपरकरेण-दण्डचक्रादिना
|| रणनिक्षेपः त्तियुतं
अभिव्यज्यते-स्वरूपतः प्रकाश्यते तदुत्तरकरणं, कर्तुरुपकारकः सर्वोऽप्युपस्कारार्थ इत्यर्थः ॥५॥ पुनरपि प्रपञ्चतो मूलोतरकरणे प्रतिपादयितुमाहमूलकरणं सरीराणि पंच तिसु करणखंधमादीयं । दबिदियाणि परिणामियाणि विसओसहादीहिं ॥६॥
भूलकरणमौदारिकादीनि शरीराणि पञ्च, तत्र चौदारिकवैक्रियाहारकेषु त्रिधृत्तरकरणं कर्णस्कन्धादिकं विद्यते, तथाहि| 'सीसमुरोयर पिट्टी दो बाहू ऊरुया य अडंग'त्ति त्रयाणामप्येतन्निष्पत्तिर्मूलकरणं, कर्णस्कन्धाधङ्गोपाङ्गनिष्पत्तिस्तूत्तरकरणं, कार्मणतैजसयोस्तु स्वरूपनिष्पत्तिरेव मूलकरणम् , अङ्गोपाङ्गाभावामोत्तरकरणं, यदिवा औदारिकस्य कर्णवेधादिकमुत्तरकरणं, वैक्रियस्य तूत्तरकरणम्-उत्तरवैक्रिय, दन्तकेशादिनिष्पादनरूपं वा, आहारकस्य तु गमनायुत्तरकरणं, यदिवा औदारिकस्य मूलोत्तर- 10 करणे गाथापश्चार्द्धन प्रकारान्तरेण दर्शयति—'द्रव्येन्द्रियाणि' कलम्बुकापुष्पाद्याकृतीनि मूलकरणं, तेषामेव परिणामिनां विपी-|| पधादिभिः पाटवाद्यापादनमुत्तरकरणमिति ॥ ६॥ साम्प्रतमजीवाश्रितं करणमभिधातुकाम आह
१ उपकारसमर्थ भवति संस्करणादित्यर्थः चू० । २ कण्णवेहमाईय मिति टीकाकृद्हार्दम् । ३ कालेन संघातनादि चिन्ता विसरेगा चूणौ उ०० वत् ४ शीर्षमुर सदर पृष्ठिः द्वौ बाहू उरू चा अशानि ।
seeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeserve
eroeaekseeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeero