Acharangasutram Sutrakrutangsutram Cha

SR No.: 001423
Original Sutra Author: N/A
Author: Sagaranandsuri, Anandsagarsuri, Jambuvijay
Publisher: Motilal Banarasidas
Publication Year: 1978
Total Pages: 764
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, Conduct, agam_acharang, & agam_sutrakritang
File Size: 26 MB

Page 106

. सू. १२ श्रीआचाराङ्गवृत्तिः (शी० )
॥ ६७ ॥
45
नुयोगद्वाराणि वाच्यानि यावन्नामनिष्पन्ने निक्षेपे सकायोदेशकः, तत्र त्रसकायस्य पूर्व्वप्रसिद्धद्वार क्रमातिदेशाय तद्विभिन्नलक्षणद्वाराभिधानाय च नियुक्तिकृदाह
तसकाए दाराई लाई जाई हवंति पुढवीए । नाणत्ती उ विहाणे परिमाणुवभोगसत्थे य ।। १५२ ।। त्रस्यन्तीति प्रसास्तेषां काय काय स्मिंस्तान्येव द्वाराणि भवन्ति यानि पृथिव्यां प्रतिपादितानि नानाविधा नपरिमाणोपभोगशखद्वारेषु शन्दालक्षणे च प्रतिपत्तव्यमिति । तत्र विधानद्वारमाह-
दुविहा तु तसजीवा लदितसा चैव गहतसा चैव द्रीय सेवा मेणऽहिगारो इहं नश्चि ।। १५३ ।। 'द्विविधा' द्विभेदा, खरवधारणे, प्रसत्वं प्रति द्विभेदत्यमेव वसनात्-स्पन्दनात् साः, जीवनायाणधारणाजीवा, असा एव जीवास्खसजीवाः, उधित्रमा गतित्रसाथ, उपध्या तेजोवा सी उम्पितच्छतिमात्रं तब्धित्र साभ्यामिहाधिकारो नास्ति, तेजसोऽभिहितत्वाद्वायोश्चाभिधास्यमानत्वाद्, अतः सामर्थ्याद्गतित्रसा एवाधिक्रियते । के पुनस्ते कियद्भेदा वेत्यत आह
9
"
नेरयतिरियमणुया सुरा य गइओ चउग्विहा चेव । पजत्ताऽपजत्ता नेरइयाई अ नायव्वा ॥ १५४ ॥ नारका - रक्षप्रभादिमहातमा पृथ्वीपर्यन्तनरकावासिनः सप्तभेदाः, तिर्यथोऽपि द्वित्रिचतुष्पथेन्द्रियाः, मनुष्याः सम्मूर्तनजाः गर्भम्युत्कान्तयश्च सुरा भवनपतिव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिका, एते गतित्रसाश्चतुर्विधाः, नामकर्मोदयाभिनिर्वृरागतिलाभाङ्गतित्रसत्यम् एते च नारकादयः पर्याप्तापर्याप्तभेदेन द्विविधा ज्ञातव्या, तत्र पर्याप्तिः पूर्वोक्तव पोढा, तथा यथासम्भयं निष्पन्नाः पर्याप्ताः तद्विपरीतात्वपर्याटका अन्तर्मुहूर्तकालमिति ॥ इदानीमुत्तरभेदानाह तिविहा तिविहा जोणी अंडापोअअजराडआ व बेइंद्रिय तेइन्दिय चउरो पंबिंदिया चेव ।। १५५ ।। दारं ।। अत्र हि शीतोष्णमिश्रभेदात्तथा सचित्ताचित्तमिश्रभेदात्तथा संवृतविवृततदुभयभेदात्तथा स्त्रीपुंनपुंसकभेदाच्चेत्यादीनि वहनि योनीनां त्रिकाणि सम्भवन्ति तेषां सर्वेषां सहार्थं विविधा विविधेति वीप्सानिर्देशः, तत्र नारकाणामाद्यासु तिसृषु भूमिषु शीतैव योनिः चतुर्थ्यामुपरितननरकेषु शीता अधस्तननरकेषूष्णा पञ्चमीषष्ठी सप्तमी पूष्णैव नेतरे, गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्यङमनुष्याणामशेषदेवानां च शीतोष्णा योनिर्नेतरे, द्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियसंमूर्च्छन जतिर्यङ्मनुष्याणां त्रिविधाऽपि योनिः शीता उष्णा शीतोष्णा चेति तथा नारकदेवानामचित्ता नेतरे, द्वीन्द्रियादिसम्मूर्छन जपथेन्द्रियतिर्यखानुष्याणां त्रिविधाऽपि योनिः सवित्ताचित्ता मिश्रा च गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्यमनुष्याणां मिश्रा योनिनेंतरे, तथा देव नारकाणां संवृत्ता योनिर्नेतरे, द्वित्रिचतुरिन्द्रियसम्मूर्छन जपञ्चेन्द्रियतिर्यङ्मनुष्याणां विवृता योनिर्नेतरे, गर्भव्युत्क्रान्तिकतिमनुष्याणां संवृतविवृता योनिनंतरे, तथा नारका नपुंसकवोनय एवं तिर्वशविविधाः स्त्रीपुंनपुंसकयोनयोऽपि मनुष्या अध्येवं त्रैविध्यभाजः, देवा: स्त्रीपुंयोनय एव, तथाऽपरं मनुष्ययोने स्त्रैविध्यं तद्यथा - कूर्मोन्नता, तस्यां चाहत चक्रवत्य
१ शीता शीतोष्णेति । तत्र नारकाणामायासु तिसृषु भूमिघूष्णैव योनिः चतुर्थ्यांमुपरितननर के घूष्णाऽध स्तननरकेषु शीता पश्चमीषष्ठीसप्तमीषु शीतैव नेवरे इति पा., मतान्तराभिप्रायकश्चायं पाठः अस्ति समणीत्तावेवं मतद्वयमपि.
दिसत्पुरुषाणामुखतिः तथा शङ्खावर्त्ता सा च खीरस्येव तस्यां च प्राणिनां सम्भवोऽस्ति न निष्पत्तिः, तथा वंशीपत्रा, सा च प्राकृतजनस्येति, तथाऽपरं त्रैविध्यं निर्युक्तिकृद्दर्शयति तद्यथा - अण्डजाः पोतजाः जरायुजाश्चेति, तत्राण्डजाः पश्चादयः पोतजाः वल्गुलीगजकलभकादयः, जरायुजा गोमहिषीमनुष्यादयः, तथा द्वित्रिचतुःपशेन्द्रियदाच भिद्यन्ते, एवमेते प्रसाखिविधयोन्यादिभेदेन प्ररूषिताः, एतयोनिसङ्ग्राहियो च गाधे' पुढे विभगणिमास्यपत्तेय निओयजीवजोणीणं । सत्तग सत्तग सत्तग सत्तग दस चोद्दस य लक्खा ॥ १ ॥ विगलिदिएसु दो दो चउरो चउरो य नारवसुरेसु तिरियाण होन्ति चडरो चोदस मणुआण क्लाई ॥ २ ॥ एवमेते चतुरशीतियोगिता भवन्ति, तथा कुछपरिमाणं 'कुलेकोटिसहस्सा बत्तीसडनव व पणवीसा । एमिंदिववितिइंदियचरिदियहरियकावाणं ॥ १ ॥ अद्धत्तेरस बारस दस दस नव चेव कोडिलक्खाई । जलयरपक्खिचउप्पय उरभुयपरिसप्पजीवाणं ॥ २ ॥ पणुवीसं छव्वीसं च सय सहस्साईं नारयसुराणं । बारस य सयसहस्सा कुलकोडीणं मणुस्साणं ॥ ३ ॥ एगा कोडाकोडी सत्ताणउतिं च सयसहस्साइं । पश्चासं च सहस्सा कुलकोडीणं मुणेयब्वा ॥ ४ ॥ अङ्कतोऽपि १९७५००००००००००० सकलकुलसङ्ग्रहोऽयं बोद्धव्य इति ॥ उक्ता परूपणा, तदनन्तरं लक्षणद्वारमाह
१ पृव्युदका निभारत प्रत्येकनिगोदजीवयोनीनाम् । सप्त सप्त सप्त सप्त दश चतुर्दश च लक्षाः ॥ १ ॥ विकलेन्द्रियेषु द्वे द्वे चतस्रवतनश्च नारकसुरयोः । तिरक्षां भवन्ति चतस्रश्चतुर्दश मनुष्याणां लक्षाः ॥ २ ॥ २ कुलकोटिशतसहस्राणि द्वात्रिंशत् अष्टाष्टनव च पञ्चविंशतिः । एकेन्द्रियद्वित्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियहरितकायानाम् ॥ १ ॥ अर्धत्रयोदश द्वादश दश दश नव चैव कोटीलक्षाः । जलचरपक्षिचतुष्पदोरोभुजपरिसर्पजीवानाम् ॥२॥ पञ्चविंशतिः शितिश्च शतसहस्राणि नारकसुरयोः । द्वादश च शतसहस्राणि कुलकोटीनां मनुष्याणाम् ॥ ३ ॥ एका कोटीकोटी सप्तनवतिश्व शतसहस्राणि । पश्चाशश्च सहस्राणि कुलकोटीन: मुणितव्यानि ॥ ४ ॥ ३ सतह य नव य अट्ठवीसं च बेइन्दियतेइन्दिय. प्र.
अध्ययन १ उद्देशा
॥ ६७ ॥