SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 184
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ४, १, १५.] कदिअणियोगद्दारे मदिणाणपरूवणी [१५७ सत्वप्रसंगात् । अस्तु चेन्न, 'न चक्षुरनिन्द्रियाभ्याम् ' इति तत्र व्यंजनावग्रहस्य प्रतिषेधात् । न शनैर्ग्रहणं व्यंजनावग्रहः, चक्षुर्मनसोरपि तदस्तित्वतस्तयोयंजनावग्रहस्य सत्वप्रसंगात् । न च तत्र शनैर्ग्रहणमसिद्धमक्षिप्रभंगाभावे अष्टचत्वारिंशच्चक्षुर्मतिज्ञानभेदस्यासत्वप्रसंगात् । न श्रोत्रादीन्द्रियचतुष्टये अर्थावग्रहः, तत्र प्राप्तस्यैवार्थस्य ग्रहणोपलंभादिति चेन्न, वनस्पतिष्वप्राप्तार्थग्रहणस्योपलंभात् । तदपि कुतोऽवगम्यते ? दूरस्थनिधिमुद्दिश्य प्रारोहमुक्त्यन्यथानुपपत्तेः । उन दोनोंके भी व्यञ्जनावग्रहके अस्तित्वका प्रसंग आवेगा । परन्तु ऐसा हो नहीं सकता, क्योंकि, 'चक्षु और मनसे व्यञ्जन पदार्थका अवग्रह नहीं होता' इस प्रकार सूत्र द्वारा उन दोनोंके व्यजनावग्रहका प्रतिषेध किया गया है । यदि कहो कि धीरे धीरे जो ग्रहण होता है वह व्यजनावग्रह है, सो भी ठीक नहीं है क्योंकि इस प्रकारके ग्रहणका अस्तित्व चधु और मनके भी है, अतः उनके भी व्यञ्जनावग्रहके रहनेका प्रसंग आवेगा। और उन दोनोंमें शनैर्ग्रहण असिद्ध नहीं है, क्योंकि, ऐसा माननेसे अक्षिप्र भंगका अभाव होनेपर चधुनिमित्तक अड़तालीस मतिज्ञानके भेदोंके अभावका प्रसंग आवेगा। शंका-श्रोत्रादिक चार इन्द्रियों में अर्थावग्रह नहीं है, क्योंकि, उनमें प्राप्त ही पदार्थका ग्रहण पाया जाता है ? समाधान-ऐसा नहीं है, क्योंकि, वनस्पतियों में अप्राप्त अर्थका ग्रहण पाया जाता है। शंका-वह भी कहांसे जाना जाता है ? समाधान- क्योंकि, दूरस्थ निधि ( खाद्य आदि ) को लक्ष्य कर प्रारोह (शाखा) का छोड़ना अन्यथा बन नहीं सकता। तभा चाह भाष्यकृत-विजिज्जइ जेणऽत्थी घडो व दीवेण वंजणं तं च । उवगरणिदियसदाइपरिणयबव्वसंबंधो' । [वि. भा. १९४] । व्यन्जनेन-सम्बन्धेनावग्रहणम्- सम्बध्यमानस्य शब्दादिरूपस्यार्थस्याव्यक्तरूपः परिच्छेदो व्यञ्जनावग्रहः । अथवा, व्यज्यन्ते इति व्यञ्जमानि, 'कृद् बहुलम्' इति वचनात् कर्मण्यन , व्यञ्जनानां शब्दादिरूपतया परिणतानां द्रव्याणामुपकरणेन्द्रियसम्प्राप्तानामवग्रहः- अव्यक्तरूपः परिच्छेदो व्यग्जनावग्रहः । व्यज्यतेऽनेनार्थः प्रदीपेनेव घट इति व्यञ्जनम्- उपकरणेन्द्रियम् , तेन सम्बद्धस्यार्थस्य- शब्दादेरवग्रहणम्-अव्यक्तरूपः परिच्छेदो व्यम्जनावग्रहः। इयमत्र भावना- उपकरणेन्द्रियशब्दादिपरिणतद्रव्यसम्बन्धे प्रथमसमयादारभ्यार्थावग्रहात् प्राक् या सुप्त-मत्त-मूछितादिपुरुषाणामिव शब्दादिद्रव्यसम्बन्धमात्रविषया काचिदव्यक्ता ज्ञानमात्रा सा व्यञ्जनावमहः । नं. सू. ( म. वृत्ति ) २८. [ मन- ] वा व्यतिरिक्तेष्विन्द्रियेप्वप्राप्तार्थग्रहणं नोपलभ्यते इति चेन्न, धवस्याप्राप्तनिधिप्राहिण उपलम्मात् अलावूबल्यादीनामप्राप्तवृत्तिवृक्षादिग्रहणोपलम्भात् । ध. अ. प. ११६४. Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001403
Book TitleShatkhandagama Pustak 09
Original Sutra AuthorPushpadant, Bhutbali
AuthorHiralal Jain, Fulchandra Jain Shastri, Devkinandan, A N Upadhye
PublisherJain Sahityoddharak Fund Karyalay Amravati
Publication Year1949
Total Pages498
LanguagePrakrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Agam, Canon, & Karma
File Size11 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy