SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 183
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १५६ ] छक्खंडागमे वेयणाखंड [ ४, १,४५. निःसृतमवैति, अनिःसृतमवैति, उक्तमवैति, अनुक्तमवैति, ध्रुवमवैति, अध्रुवमवैति । इति अवायभेदाः । बहुं धारयति, एकं धारयति, बहुविधं धारयति, एकविधं धारयति, क्षिप्रं धारयति, अक्षिप्रं धारयति, निःसृतं धारयति, अनिःसृतं धारयति, उक्तं धारयति, अनुक्तं धारयति, ध्रुवं धारयति, अध्रुवं धारयति । एवं चक्षुरिन्द्रियस्याष्टचत्वारिंशन्मतिज्ञानभेदाः । मनसोऽप्येतावंत एव, अनयोर्व्यजनावग्रहाभावात् । शेषेन्द्रियाणां प्रत्येकं षष्टिभंगाः, तेषां व्यंजनावग्रहस्य सत्वात् । त एते सर्वेऽप्येकध्यमुपनीताः त्रीणि शतानि षट्त्रिंशदधिकानि भवन्ति । कोऽवग्रहो व्यंजनावग्रहो वा ? अप्राप्तार्थग्रहणमथवग्रहः, प्राप्तार्थग्रहणं व्यंजनावग्रहः' । न स्पष्टास्पष्टग्रहणे अर्थ-व्यंजनावग्रहौ, तयोश्चक्षुर्मनसोरपि सत्वतस्तत्र व्यंजनावग्रहस्य करता है, निःसृतका अवाय करता है, अनिःसृतका अवाय करता है, उक्तका अवाय करता है, अनुक्तका अवाय करता है, ध्रुवका अवाय करता है, अध्रुवका अवाय करता है । इस प्रकार ये अवायके भेद हैं । बहुतको धारण करता है, एकको धारण करता है, बहुविधको धारण करता है, एकविधको धारण करता है, क्षिप्रको धारण करता है, अक्षिप्रको धारण करता है, निःसृतको धारण करता है, अनिःसृतको धारण करता है, उक्तको धारण करता है, अनुक्तको धारण करता है, ध्रुवको धारण करता है, अध्रुवको धारण करता है। इ प्रकार चक्षु इन्द्रियके निमित्त से अड़तालीस मतिज्ञानके भेद होते हैं । मनके निमित्त से भी इतने ही भेद होते हैं, क्योंकि, इन दोनोंके व्यञ्जनावग्रह नहीं होता । शेष चार इन्द्रियोंमें प्रत्येकके निमित्तसे साठ भंग होते हैं, क्योंकि, उनके व्यञ्जनावग्रह होता है । वे ये सब एकत्रित होकर तीन सौ छत्तीस ( ४८ + ४८+६०+६०+ ६० + ६० = ३३६ ) होते हैं । शंका - अर्थावग्रह और व्यञ्जनावग्रह किसे कहते हैं ? समाधान - अप्राप्त पदार्थके ग्रहणको अर्थावग्रह और प्राप्त पदार्थके ग्रहणको यञ्जनावग्रह कहते हैं । स्पष्टग्रहणको अर्थावग्रह और अस्पष्टग्रहणको व्यञ्जनावग्रह नहीं कहा जा सकता, क्योंकि, स्पष्टग्रहण और अस्पष्टग्रहण तो चक्षु और मनके भी रहता है, अतः ऐसा माननेपर १ ध. अ. पं. ११६८. तत्र अर्थ्यते इत्यर्थः, अर्थस्य अवग्रहणं अर्थावग्रहः - सकलरूपादिविशेषमिरपेक्षा निर्देश्यसामान्यमात्ररूपार्थग्रहण मेकसामयिकमित्यर्थः । नं. सू. ( म. वृत्ति ) २८. २ ध. अ. प. ११६४. व्यञ्जनमव्यक्तां शब्दादिजातम्, तस्यावग्रहो भवति । स. सि. १, १८. व्यज्यते मनेनार्थः प्रदीपेनेव घट इति व्यञ्जनम्, तच्चोपकरणेन्द्रियस्य श्रोत्रादेः शब्दादिपरिणतद्रव्याणां च परस्परं सम्बन्धः । सम्बन्धे हि सति सोऽर्थः शब्दादिरूपः श्रोत्रादीन्द्रियेण व्यञ्जयितुं शक्यते, नान्यथा । ततः सम्बन्धो व्यञ्जनम् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001403
Book TitleShatkhandagama Pustak 09
Original Sutra AuthorPushpadant, Bhutbali
AuthorHiralal Jain, Fulchandra Jain Shastri, Devkinandan, A N Upadhye
PublisherJain Sahityoddharak Fund Karyalay Amravati
Publication Year1949
Total Pages498
LanguagePrakrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari, Agam, Canon, & Karma
File Size11 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy