________________
પલ્યોપમ = યુગલિઆના એક એક વાળના અસંખ્ય ટૂકડાથી અતિગાઢ ઠાંસેલ ચાર ગાઉ લાંબા પહોળા ઉંડા કૂવામાંથી સો સો વર્ષે એકેક ટૂકડો કાઢતા કૂવાને સંપૂર્ણ ખાલી થતા જેટલા વર્ષો લાગે તેટલો.
પ્રાણ - ૧ ભાવ પ્રાણ જ્ઞાન વગેરે દરેક સિદ્ધ કે સંસારી જીવને હોય. ૨. દ્રવ્યપ્રાણ ૧૦ પ્રકારે. ૫ ઈંદ્રિય + ૩ મનવચન કાયાનું બલ + શ્વાસો + આયુ
એકેંદ્રિયને ૧ સ્પર્શન ઈંદ્રિય + ૧ કાયબલ + શ્વાસો + આયુ = ૪ પ્રાણ. વિકલેક્ટ્રિયને વચનબલ અને એકેક ઈંદ્રિય વધવાથી ક્રમસર ૬-૭-૮ પ્રાણ. અસંજ્ઞિ પંચેને શ્રોત્ર ઈંદ્રિય વધે એટલે ૯, અને મનબલ વધવાથી સંજ્ઞિ પંચે ને ૧૦ પ્રાણ. ઈદ્રિયોનો ક્રમ શરીર (એટલે સ્પર્શન ઈંદ્રિય) થી ઉંચે જતાં જીભ, નાક આંખ, અને કાન એ રીતે વૃદ્ધિ. પ્રાણનો વિયોગ એ મરણ.
યોનિ - એટલે જીવ જે પુદ્દગલના સમૂહમાં આવી શરીર ઉત્પન્ન કરે છે તે. સમાન વર્ણ ગંધ ૨સ સ્પર્શ આકાર વાળા ઉત્પત્તિ સ્થાનોની એક યોનિ ગણાય. પૃથ્વીકાય વગેરે ચારને ૭-૭ લાખ યોનિઓ. પ્રત્યેક વન ને ૧૦ લાખ, સાધારણ વન અને મનુ ને ૧૪-૧૪ લાખ, વિકલેંદ્રિયને ૨-૨ લાખ પંચદ્રિતિર્યંચ, દેવ અને નારકીને ૪-૪ લાખ યોનિ હોય છે. કુલ્લે ૮૪ લાખ જીવયોનિમાં જીવ ધર્મવિના અનંતવાર જન્મ્યો.
Jain Education International For Private Personal Use Only
૭૯
www.jainelibrary.org
