________________
ખંધ=આખું દ્રવ્ય. દેશ=દ્રવ્યનો એક ભાગ. પ્રદેશ દ્રવ્યનો નિર્વિભાજ્ય અંશ (દશ પ્રદેશ દ્રવ્યમાંજ સંલગ્ન હોય) પરમાણુ–છૂટું નિવિભાજ્ય (અણુ) દ્રવ્ય.
સ્વરૂપ-ધર્મા, અધર્મા, આકાશાજગતમાં એકેકજ છે. પુદ્ગલ સ્કંધો અને પરમાણુઓ અનંતાનંત છે.
માછલીને ચાલવામાં પાણી, કે પક્ષીને ઉડવામાં હવાની જેમ ધર્મા એ ગતિમાં પ્રવૃત્ત થયેલ જીવ પુદ્ગલને ગમનમાં સહાયક છે; માટેજ લોકાન્ત સુધીજ ગતિ થાય છે
અધર્મા મુસાફરને ઝાડ કે વહાણને દ્વીપ જેમ સ્થિતિ (સ્થિરતા) માં ઉપકારી છે.
આકાશનો ગુણ અવગાહ (અવકાશ) આપવાનો છે. જેટલા આકાશ ભાગમાં ધર્મા, અધર્મા એ બે દ્રવ્ય સંપૂર્ણ વ્યાપ્ત છે અને જીવો તથા પુદ્ગલો ગતિ સ્થિતિ કરે છે તેટલો લોકાકાશ કહેવાય બાકી અલોક. દરેક જીવ, ધર્મા, અધર્મા અને લોકાકાશ એ એક સરખા અસંપ્રદેશવાળા છે. લોકાકાશ એ ઉંધા મુકેલા મોટા કોડીયા પર નાનું કોડીયાનું સંપુટ જે આકારે થાય તે આકારે છે.
ધર્માઅધર્મા એ બે દ્રવ્ય ન હોય તો અનંત આકાશમાં જીવ કે પુલની ગતિ કે સ્થિતિનો કયાંય નિયમ ન રહે.
પુરણ ગલન સ્વભાવવાળું તે પુદ્ગલ. એના પરમાણુ, કયણુક
Jain Education International
For Private
Personal Use Only
www.jainelibrary.org
