SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 75
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कर्णाटवृति जीवतत्त्वप्रदीपिका रासमर्थो मिथ्याष्टिर्भवति तन्मिथ्यात्वं । तदेव मिथ्यात्वं सम्यक्त्वं शुभपरिणामनिरुद्धस्वरसं यदौदासिन्येनाऽवस्थितमात्मानं श्रद्धधानं न निरुणद्धि तद्वदयमानः सन् पुरुषः सम्यग्दृष्टिरभिधीयते । तदेव मिथ्यात्वं प्रक्षालनविशेषात् क्षीणाक्षीणमदशक्तिकोद्रववत्सामिषच्छुद्धस्वरसं स्वशक्तियुतं तदुभयमित्याख्यायते सम्यग्मिथ्यात्वमिति यावत् । यस्योदयादात्मनोऽशुद्धशुद्धमदकोद्रवौदनोपयोगापादितमित्रपरिणामय भयात्मको भवति परिणाम इति ॥ चारित्रमोहनीयं द्विविधं चरति चर्यते अनेन चरणमात्र वा चारित्रं। तन्मोहयति मुह्यतेऽनेनेति चारित्रमोहनीयं । तद्विविधं कषायवेदनीय-नोकषायवेदनीयभेदात् । कषंति हिसंतीति कषायाः। ईषत्कषायाः नोकषायाः इति । तत्र कषायवेदनीयं षोडशविधं । कुतोऽनंतानुबंध्यादिविकल्पात् । तद्यया कषायाः क्रोधमानमायालोभाः । तेषां चतस्रोऽवस्थाः अनंतानुबंधिनः अप्रत्याख्यानावरणाः प्रत्याख्यानावरणाः क्रोधसंज्वलनं मानसंज्वलनं मायासंज्वलनं लोभसंज्वलनं चेति ॥ १० तत्रानन्तसंसारकारणत्वान्मिथ्यात्वमनन्तं। तवनुबन्धिनोऽनन्तानुबन्धिनः क्रोधमानमाया पेक्षया विविधमवतिष्ठते । यस्योदयात सर्वज्ञप्रणीतमार्गपराङमखः तत्त्वार्थश्रद्धाननिरुत्सको हिताहितविचारासमर्थो मिथ्या दृष्टिपति तन्मिथ्यात्वम् । तदेव मिथ्यात्वं सम्यक्त्वं शुभपरिणामनिरुद्धरसं यदा औदासीन्येनावस्थितमात्मानं श्रद्धानं न निरुणद्धि तद्वदयमानः सन पुरुषः सम्यग्दष्टिरभिधीयते । तदेव मिथ्यात्वं प्रक्षालनविशेषात् क्षीणाक्षीणमदशक्तिकोद्रववत्समोषच्छुद्ध रसं स्वशक्तियुतं तदुभयमित्याख्यायते-सम्यग्मिथ्यात्वमिति १५ यावत् । यस्योदयात आत्मनः अशद्धशुद्धमदकोद्र वौदनोपयोगापादितमिश्रपरिणामवदुभयात्मको भवति । चारित्रमोहनीयं द्विविधं चरति चर्यतेऽनेनेति चरणमात्र वा चारित्रं तन्मोह्यति मुह्यतेऽनेनेति चारित्रमोहनीयम् । तद्विविधं कषायवेदनीयनोकषायवेदनीयभेदात । कषन्ति हिंसन्ति कषायाः। ईषत्कषाया नोकषाया इति । तत्र कषायवेदनीयं षोडशविषम । कुतः ? अनन्तानुबन्ध्यादिविकल्पात् । तद्यथाकषायाः क्रोधमानमायालोभा., तेषां चतस्रोऽवस्थाः अनन्तानुबन्धिनः क्रोधमानमायालोभाः अप्रत्याख्याना- २० वरणाः प्रत्याख्यानावरणाः क्रोधसंज्वलनं मानसंज्वलनं मायासंज्वलनं लोभसंज्वलनं चेति । तत्र अनन्तसंसार मिथ्यात्व। यह बन्धकी अपेक्षा एक प्रकार होनेपर भी उदय और सत्ताकी अपेक्षा तीन प्रकार है। जिसके उदयसे सर्वज्ञकथित मागसे विमुख, तत्त्वार्थश्रद्धानके प्रति उत्सुकतारहित, तथा हित-अहितके विचारमें असमर्थ मिथ्यादृष्टि होता है वह मिथ्यात्व है। वही मिथ्यात्व जब शुभ परिणामके द्वारा उसका रस रोक दिया जाता है और उदासीनतासे २५ अवस्थित हो आत्माके श्रद्धानको नहीं रोकता तो वह सम्यक्त्व कहलाता है। उसका वेदन करनेवाला मनुष्य वेदकसम्यग्दृष्टि कहलाता है। जैसे धोनेसे कोदोंकी मदशक्ति कुछ क्षीण और कुछ अक्षीण होती है उसी तरह मिथ्यात्वको कुछ शक्ति शुद्ध हो और कुछ बनी रहे तब उसे सम्यग्मिथ्यात्व कहते हैं। उसके उदयसे आत्माके कुछ शुद्ध कुछ अशुद्ध कोदोंके भातके खानेपर होनेवाले मिश्रपरिणामकी तरह उभयरूप परिणाम होते हैं। जो आचरण करता है ३० या जिसके द्वारा आचरण किया जाता है या आचरण मात्र चारित्र है। उसे जो मोहित करता है या जिसके द्वारा वह मोहित किया जाता है वह चारित्रमोहनीय है। उसके दो भेद हैं-कषायवेदनीय और नोकषायवेदनीय । जो कषति अर्थात् हिंसा करती है वह कषाय है। ईषत् कषाय नोकषाय है। उनमें से कषायवेदनीयके सोलह भेद हैं। वह इस प्रकार हैंकषाय क्रोध मान माया लोभ हैं। उनकी चार अवस्थाएँ हैं-अनन्तानुबन्धी अप्रत्याख्याना- ३५ वरण, प्रत्याख्यानावरण, क्रोधसंज्वलन, मानसंज्वलन, मायासंज्वलन, लोभसंज्वलन । क-४ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.001325
Book TitleGommatasara Karma kanad Part 1
Original Sutra AuthorN/A
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, A N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherBharatiya Gyanpith
Publication Year1999
Total Pages698
LanguageHindi, Prakrit, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Principle, Karma, P000, & P040
File Size16 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy