Jain Dharma Darshan Jain History Series 11

SR No.: 001321
Original Sutra Author: N/A
Author: Mohanlal Mehta
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2005
Total Pages: 444
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Philosophy, Nyay, History, Karma, & Achar
File Size: 24 MB

Page 124

૧૦૦
જૈન ધર્મ-દર્શન રૂપી છે અને તેના ગુણ પણ રૂપી છે અને ચક્ષુ વગેરે ઇન્દ્રિયો વડે તેમનું ગ્રહણ થાય છે. તેથી જ્ઞાન આદિ ગુણોનો આશ્રય શરીર સિવાય બીજો હોવો જોઈએ. તે આશ્રય આત્મા છે, જે અરૂપી છે.
બીજી વાત એ છે કે કોઈ કોઈ વાર એવું પણ દેખાય છે કે શરીરની ઉપસ્થિતિમાં પણ જ્ઞાનાદિ ગુણોનો અભાવ હોય છે. સુષુપ્તિ, મૂછ આદિ અવસ્થાઓમાં શરીર વિદ્યમાન હોવા છતાં તેમાં જ્ઞાનાદિ ગુણ ઉપલબ્ધ થતા નથી. તેથી જણાય છે કે જ્ઞાન વગેરે ગુણ શરીરના નથી પરંતુ કોઈ અન્ય તત્ત્વ યા દ્રવ્યના છે. જો શરીરના ગુણ હોત તો રૂપ વગેરે રૂપી ગુણોની જેમ તે ગુણો પણ કોઈ ને કોઈ રીતે ઉપલબ્ધ થાત.
શરીર જ્ઞાન આદિ ગુણોનું કારણ હોઈ શકે નહિ કેમ કે શરીર ભૌતિક તત્ત્વોનું કાર્ય છે અને ભૌતિક તત્ત્વ ચેતનાશૂન્ય છે. જો ભૂતોમાં જ ચૈતન્ય નથી તો પછી તેમના કાર્યમાં ચૈતન્ય ક્યાંથી આવવાનું? પ્રત્યેક કાર્ય કારણમાં અનુભૂત રૂપે રહે છે. જ્યારે તે કારણ કાર્યરૂપમાં પરિણત થાય છે ત્યારે શક્તિરૂપે રહેલું કાર્ય અભિવ્યક્તરૂપમાં આપણી સમક્ષ ઉપસ્થિત થાય છે. આ સિવાય કારણ અને કાર્યમાં કોઈ વિશેષ અત્તર નથી. જો ભૌતિક તત્ત્વોમાં જ ચેતના નથી તો પછી એ કેવી રીતે શક્ય છે કે શરીર ચૈતન્યગુણવાળું બની જાય? જો ચેતના પ્રત્યેક ભૌતિક તત્ત્વમાં નથી તો પછી તે તત્ત્વોના સંયોગથી પણ તે ઉત્પન્ન ન થઈ શકે. રેતીના પ્રત્યેક કણમાં ન રહેનારું તેલ રેણુકણોના સંયોગથી પણ ઉત્પન્ન થઈ શકે નહિ. તેથી એ કહેવું તર્કસંગત નથી કે ચાર ભૂતોમાં પૃથક પૃથક્ ચૈતન્ય ન હોવા છતાં ચાર ભૂતોના વિશિષ્ટ સંયોગથી ચૈતન્ય ઉત્પન્ન થાય છે. કિવ આદિ દ્રવ્યોના વિશિષ્ટ સંયોગથી ઉત્પન્ન થનારી માદકતા સર્વથા નવીન છે એ વાત ખોટી છે. માદકતાનો કંઈક ને કંઈક અંશ કિર્વ વગેરેમાંથી પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં અવશ્ય હોય છે. અન્યથા કિવ વગેરે દ્રવ્યો સિવાય બીજા કોઈ પણ દ્રવ્યોથી માદકતા કેમ ઉત્પન્ન થતી નથી ? શક્તિરૂપે કિણવ વગેરે દ્રવ્યોમાં રહેલી માદકતા જ તેમના સંયોગથી અભિવ્યક્ત થાય છે. જે શક્તિરૂપે સતું ન હોય તે અભિવ્યક્તરૂપે પણ સત નથી જ (અર્થાત્ અસત્ જ રહે છે). જે વસ્તુ સર્વથા અસત્ છે તે કયારેય પણ સત બની શકતી નથી, જેમ કે આકાશકુસુમ. જે વસ્તુ સત્ હોય છે તે કયારેય પણ સર્વથા અસત્ નથી બનતી, જેમ કે ચાર ભૂતો. જો ચૈતન્ય સર્વથા અસતુ હોય તો તે કયારેય સત ન બની શકે અને જો તે સતુ હોય તો તે ક્યારેય સર્વથા અસતુ ન બની શકે. ચાર ભૂતોમાં ચૈતન્યની ઉપલબ્ધિ થતી નથી, તેથી તેનો આશ્રય આત્મા છે. ૧. જ્ઞાનં ર શરીરનુi સત શરીરે નિવર્તમાનત્વાન્ા પ્રમેયકમલમાર્તડ, પૃ. ૧૧૪. ૨. પ્રત્યેકસતી તેવું નથી પુર્તવત્ ા શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય, ૪૪. ૩. ષડ્રદર્શનસમુચ્ચય, ૬.૮૩ ૪. નાસતો વિદ્યતે માવો નાખવો વિદ્યતે સત: ભગવદ્ગીતા, ૨.૧૬