________________
૩૮૬
હેમચન્દ્રાચાર્યકૃત પ્રમાણમીમાંસા तद्वशादिति । ... अर्थस्य प्रतीतिरूपं प्रत्यक्षं विज्ञानं सारूप्यवशात् सिद्ध्यति, प्रतीतं भवति इत्यर्थः । नीलनिर्भासं हि विज्ञानं यतः तस्मानीलस्य प्रतीतिरवसीयते । येभ्यो हि चक्षुरादिभ्यो विज्ञानमुत्पद्यते न तद्वशात् तज्ज्ञानं नीलस्य संवेदनं शक्यते अवस्थापयितुं नीलसदृशं त्वनुभूयमानं नीलस्य संवेदनमवस्थाप्यते । न चात्र जन्यजनकभावनिबन्धनः साध्यसाधनभावः येनैकस्मिन् वस्तुनि विरोध: स्यात् अपि तु व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावेन । तत एकस्य वस्तुनः किञ्चिद्रूपं प्रमाणं किञ्चित् प्रमाणफलं न विरुध्यते । न्यायविन्दु, १.२१.
पृ. १६१ 'ईहाधारणयोः' - तुलना - ईहाधारणयोरपि ज्ञानात्मकत्वमुन्नेयं तदुपयोगविशेषात् । बधीयत्रयी-स्वविवृति, १.६.
५. १६१ 'ततो धारणा प्रमाणम्'-तुलना - बघीयत्रयी-स्वविकृति, ३.१.
५. १६२ 'अभेदे'-तुलना -परीक्षाभुष, ६.६७. प्रभाशनयतवादोs, ६.६.थी.
. १६२ 'अप्रमाणाद्' - तुलना - तत एकस्य वस्तुनः किञ्चिद् रूपं प्रमाणं किञ्चित् प्रमाणफलं न विरुध्यते । व्यवस्थापनहेतुर्हि सारूप्यं तस्य ज्ञानस्य, व्यवस्थाप्यं च नीलसंवेदनरूपम् । व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावोऽपि कथमेकस्य ज्ञानस्येति चेत् । उच्यते । सदृशमनुभूयमानं तद्विज्ञानं यतो नीलस्य ग्राहकमवस्थाप्यते निश्चयप्रत्ययेन तस्मात् सारूप्यमनुभूतं व्यवस्थापनहेतुः । निश्चयप्रत्ययेन च तज्ज्ञानं नीलसंवेदनमवस्थाप्यमानं व्यवस्थाप्यम् । तस्मादसारूप्यव्यावृत्त्या सारूप्यं ज्ञानस्य व्यवस्थापनहेतुः । अनीलबोधव्यावृत्त्या च नीलबोधरूपत्वं व्यवस्थाप्यम्। न्यायमिन्दु 21, १.२ १.
पृ. १६२ "एवं सति' - तुलना - परीक्षाभु५, ६.६८-६८.
५. १६3 'तथा तस्यैवात्मनः' - तुलना -- परीक्षाभुम, ५.3. प्रभाधनयतत्वलोs, ६.४-११.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
