________________
૨૨૮
હેમચન્દ્રાચાર્ય કૃત પ્રમાણમીમાંસા 25. हेतुं लक्षयति - साधनत्वाभिव्यञ्जकविभक्त्यन्तं साधनवचनं हेतुः ॥१२॥ 25. वे माया तुनुं लक्ष छ
સાધનત્વને પ્રગટ કરનારી વિભક્તિ જેને અંતે લાગેલી હોય એવું સાધનવચન હેતુ छे. (१२)
26. साधनत्वाभिव्यञ्जिका विभक्तिः पञ्चमी तृतीया वा तदन्तम्, 'साधनस्य' उक्तलक्षणस्य 'वचनम्' हेतुः । धूम इत्यादिरूपस्य हेतुत्वनिराकरणाय प्रथमं पदम् । अव्याप्तवचनहेतुत्वनिराकरणाय द्वितीयमिति । स द्विविधस्तथोपपत्त्यन्यथानुपपत्तिभ्याम्, तद्यथा धूमस्य तथैवोपपत्तेधूमस्थान्यथानुपपत्तेर्वेति ॥१२॥ ___ 26. साधनत्यने प्रगट ४२नारी विमति पायभात्री छे. मालेमाथी गई એક વિભક્તિવાળું તથા પૂર્વે જણાવેલા લક્ષણવાળા સાધનનું કથન(વચન) હેતુ છે. ધૂમ' ઇત્યાદિ આકારવાળો હેતું નથી. તેની વ્યાવૃત્તિ કરવા માટે પહેલું પદ (‘સાધનત્વાભિવ્યંજકવિભકત્યન્ત') છે. સાધ્ય સાથે જેનો અવિનાભાવસંબંધ (વ્યાપ્તિસંબંધ) ન હોય તેનું વચન હેતુ નથી એટલે તેનું નિરાકરણ કરવા માટે બીજું પદ (“સાધનવચન') છે. આવો હેતુ તથોડપત્તિ અને અન્યથાનુપપત્તિના ભેદથી બે પ્રકારનો છે જેમકે “કારણ કે અગ્નિ હોય તો જ ધૂમ હોય છે (તથોડપત્તિ)” અને “કારણ કે અગ્નિના समावमा धूम होतो नथी ४ (अन्यथानु५५त्ति)'. (१२) 27. उदाहरणं लक्षयति
दृष्टान्तवचनमुदाहरणम् ॥१३॥ 27. वे आया २५नु सक्ष९ माछ
दृष्टान्तनु वयन (विधान) St२९॥ छ. (१३) 28. 'दृष्टान्तः' उक्तलक्षणस्तत्प्रतिपादकं 'वचनम्' 'उदाहरणम्' तदपि द्विविधं दृष्टान्तभेदात् । साधनधर्मप्रयुक्तसाध्यधर्मयोगी साधर्म्यदृष्टान्तस्तस्य वचनं साधोदाहरणम्, यथा यो धूमवान् सोऽग्निमान् यथा महानसप्रदेशः । साध्यधर्मनिवृत्तिप्रयुक्तसाधनधर्मनिवृत्तियोगी वैधर्म्यदृष्टान्तस्तस्य वचनं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
