________________
મૂલ સંસ્કૃત અને ગુજરાતી અનુવાદ
૨૧૫ 75. ननु यदि दृष्टान्तोऽनुमानाङ्गं न भवति तर्हि किमर्थं लक्ष्यते ? । उच्यते । परार्थानुमाने बोध्यानुरोधादापवादिकस्योदाहरणस्यानुज्ञास्यमानत्वात् । तस्य च दृष्टान्ताभिधानरूपत्वादुपपन्नं दृष्टान्तस्य लक्षणम् । प्रमातुरपि कस्यचित् दृष्टान्तदृष्टबहिर्व्याप्तिबलेनान्तर्व्यातिप्रतिपत्तिर्भवतीति स्वार्थानुमानपर्वण्यपि दृष्टान्तलक्षणं नानुपपन्नम् ॥२०॥
75. શંકા– જો દાન્ત અનુમાનનું અંગ ન હોય તો પછી તેનું લક્ષણ શા માટે કહો છો?
ઉત્તર– તેનું કારણ એ છે કે પરાર્થાનુમાનમાં શિષ્યના અનુરોધથી ઉદાહરણને અપવાદ તરીકે સ્વીકારવામાં આવેલ છે અને ઉદાહરણનું કથન જ દષ્ટાન્ત છે, તેથી દૃષ્ટાન્તનું લક્ષણ કહેવું ઉચિત છે. વળી, કોઈ કોઈ પ્રમાતાને દૃષ્ટાન્તમાં દેખેલી બહિર્બાપ્તિની સહાયતાથી અન્તર્થાપ્તિનો બોધ થાય છે, આ કારણે સ્વાર્થનુમાનના પ્રસંગમાં પણ દષ્ટાન્તનું લક્ષણ કહેવું અનુચિત નથી. (૨૦) 76. તઢિમામા
સ સાથāથર્યાપ્ય થા પર 76. હવે આચાર્ય દષ્ટાન્તના ભેદો કહે છે–
સાધર્મ અને વૈધર્મ દ્વારા તેના બે પ્રકાર થાય છે. (૨૧) 77. स दृष्टान्तः 'साधर्म्यण' अन्वयेन ‘वैधhण' च व्यतिरेकेण भवतीति द्विप्रकारः ॥२१॥
77. તે દષ્ટાન્ત સાધર્મ અર્થાત્ અન્વય દ્વારા અને વૈધર્મ અર્થાત્ વ્યતિરેક દ્વારા બે પ્રકારનું છે. [આમ દષ્ટાન્તના બે ભેદ છે–સાધર્મષ્ટાન્ત અને વૈધર્મેદષ્ટાન્ત.(૨૧) 78. ધર્મષ્ટાન્ત વિગતે–
साधनधर्मप्रयुक्तसाध्यधर्मयोगी साधर्म्यदृष्टान्तः ॥२२॥ 78. આચાર્ય સાધર્મેદાન્તને સમજાવે છે –
એવી વ્યક્તિ જે સાધનરૂપ ધર્મવાળી હોવાના કારણે સાધ્યરૂપ ધર્મવાળી છે જ [અર્થાત્ એવી વ્યક્તિ જ્યાં સાધનરૂપ ધર્મ હોવાના કારણે સાધ્યરૂપ ધર્મ પણ હોય જ]. તે સાધર્મેદાન્ત છે. (૨૨)
79. साधनधर्मेण प्रयुक्तो न तु काकतालीयो य: साध्यधर्मस्तद्वान्
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
