Page Text
________________
મૂલ સંસ્કૃત અને ગુજરાતી અનુવાદ
(૬) ભરાવદાર સ્તનોવાળી સ્ત્રી યુવતી હોય છે. (૭) એક શિંગડાવાળું પશુ ગેંડો કહેવાય છે.
આ પ્રકારનાં વાક્યો સાંભળ્યા પછી કોઈ મનુષ્ય તેવા જ ચૈત્ર, હંસ વગેરેને દેખે છે, અને દેખીને જ્યારે તે વાક્યોના ખરાપણાનો અનુભવ કરે છે અર્થાત્ એવું જાણે છે કે આ જ તે ચૈત્ર, હંસ આદિ છે ત્યારે તેનાં આ જ્ઞાનો પણ સંકલનાજ્ઞાનરૂપ જ કહેવાયાં છે કારણ કે બધાં સમાનપણે દર્શન (પ્રત્યક્ષ) અને સ્મરણથી ઉત્પન્ન થયાં છે. [આ જ્ઞાનોની ઉત્પત્તિમાં કારણભૂત છે પૂર્વશ્રુત વાક્યોનું સ્મરણ તેમજ વસ્તુનું પ્રત્યક્ષ દર્શન.]
૧૭૩
દક્ષિણભારત ગયેલી કોઈ ઉત્તરભારતવાસી વ્યક્તિ ઊંટની નિંદા કરતાં કહી રહી હતી, “ધિક્કાર હો એવા ઊંટને જેની ડોક ખૂબ લાંબી અને વાંકી હોય છે, જેના હોઠ ખૂબ લાંબા હોય છે, જે કઠોર અને તીણા કાંટા ખાય છે, જેના અવયવોની રચના કદરૂપી હોય છે અને જે પશુઓમાં સાવ નીચ કક્ષાનું છે.” તે સાંભળીને દક્ષિણભારતવાસી ઉત્તરભારત ગયો. ત્યાં તેવા પશુને જોઈને તેણે જાણ્યું – ‘ ‘ઊંટ’ શબ્દનો વાચ્ય અર્થ આ છે.’ આ જ્ઞાન પણ દર્શન અને સ્મરણ ઉભયજન્ય હોવાના કારણે સંકલનારૂપ જ્ઞાન છે અને એટલે પ્રત્યભિજ્ઞાન છે.
11. येषां तु सादृश्यविषयमुपमानाख्यं प्रमाणान्तरं तेषां वैलक्षण्यादिविषयं प्रमाणान्तरमनुषज्येत । यदाहुः -
"उपमानं प्रसिद्धार्थसाधर्म्यात् साध्यसाधनम् ।
तद्वैधर्म्यात् प्रमाणं किं स्यात् संज्ञिप्रतिपादनम् ॥' [ लधीय. ३.१० ] "इदमल्पं महद् दूरमासन्नं प्रांशु नेति वा ।
व्यपेक्षातः समक्षेऽर्थे विकल्पः साधनान्तरम् ॥”
Jain Education International
14
[ નથીય. રૂ.૨૨]કૃતિ ।
11. જે નૈયાયિકો સાદશ્યને વિષય કરનારું (સાદશ્યને જાણનારું) ઉપમાન નામનું જુદું સ્વતન્ત્ર પ્રમાણ માને છે તેમને વૈલક્ષણ્ય (વૈસાદશ્ય) આદિને વિષય કરનારાં જુદાં જુદાં સ્વતન્ત્ર પ્રમાણો સ્વીકારવાની આપત્તિ આવશે. કહ્યું પણ છે, “જો પ્રસિદ્ધ અર્થ સાથેના સાદૃશ્ય દ્વારા અપ્રસિદ્ધ અર્થને (સાધ્યને) જાણવો (સિદ્ધ કરવો) તે ઉપમાન નામનું સ્વતન્ત્ર પ્રમાણ હોય તો પ્રસિદ્ધ અર્થ સાથેના વૈધર્મી (વૈસાદશ્ય) દ્વારા અપ્રસિદ્ધ અર્થને જાણનારું સંજ્ઞીના પ્રતિપાદનરૂપ કયું સ્વતન્ત્ર પ્રમાણ બનશે ? વળી, ‘આ આનાથી નાનું છે’, ‘આ આનાથી મોટું છે’, ‘આ આનાથી દૂર છે’, ‘આ આનાથી નજીક છે',
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001320 |
| Book Title | Pramanmimansa Jain History Series 10 |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Nagin J Shah, Ramniklal M Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 11 MB |