________________
૧ ૬૫
મૂલ સંસ્કૃત અને ગુજરાતી અનુવાદ स्मृतिप्रत्यभिज्ञाननिहितप्रत्युन्मार्गणप्रभृतयश्च प्रतिप्राणिप्रतीता व्यवहारा विशीर्येरन् । परिणामिनि तूत्पादव्ययध्रौव्यधर्मण्यात्मनि सर्वमुपपद्यते । यदाहुः
"यथाहेः कुण्डलावस्था व्यपैति तदनन्तरम् । सम्भवत्यार्जवावस्था सर्पत्वं त्वनुवर्तते ॥ तथैव नित्यचैतन्यस्वरूपस्यात्मनो हि न । निःशेषरूपविगमः सर्वस्यानुगमोऽपि वा ॥ किं त्वस्य विनिवर्तन्ते सुखदुःखादिलक्षणाः । अवस्थास्ताश्च जायन्ते चैतन्यं त्वनुवर्तते ॥ स्यातामत्यन्तनाशे हि कृतनाशाकृतागमौ । सुखदुःखादिभोगश्च नैव स्यादेकतपणः ॥ न च कर्तृत्वभोक्तृत्वे पुंसोऽवस्थां समाश्रिते । ततोऽवस्थावतस्तत्त्वात् कर्तेवाप्नोति तत्फलम् ॥"
[तत्त्वसं.का. २२३-२२७] इति अनेनैकान्तनित्यानित्यवादव्युदासः । 'आत्मा' इत्यनात्मवादिनो व्युदस्यति । कायप्रमाणता त्वात्मनः प्रकृतानुपयोगानोक्तेति सुस्थितं प्रमातृलक्षणम् ॥४२॥
153. परि।मनु, पक्ष ५७ ४९॥वी (छ. [ते. सक्षछ उत्पाह-व्ययધ્રૌવ્યમયતા.] આવા પરિણામવાળો જે હોય તે પરિણામી. આત્મા પરિણામી છે. જો આત્માને એકાન્ત નિત્ય અર્થાત ફૂટસ્થનિત્ય માનવામાં આવે તો આત્મામાં હર્ષ, વિષાદ, સુખ, દુઃખ, ભોગ વગેરે પર્યાયો (અવસ્થાઓ) અને પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ એ ધર્મો ઘટશે નહિ. અને જો આત્માને એકાન્ત ક્ષણિક માનવામાં આવે તો આત્માએ કરેલા કર્મનું ફળ ભોગવ્યા વિના જ તે આત્મા નાશ પામી જશે અને આત્માએ પોતે ન કરેલા કર્મનું ફળ તેણે ભોગવવું પડશે. અર્થાત્ આત્માને એકાન્ત ક્ષણિક માનવામાં આવે તો કર્મ કરતાં જ તે આત્મા નાશ પામી જશે અને એવી સ્થિતિમાં તે આત્મા પોતે કરેલા કર્મનું ફળ ભોગવી નહિ શકે. તે પછી તે કર્મનું ફળ જે આત્મા ભોગવશે તે તો કોઈ બીજો જ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
