Page Text
________________
મૂલ સંસ્કૃત અને ગુજરાતી અનુવાદ
૧૨૫
――――――
હેમચન્દ્રાચાર્ય- - ના, એવું નથી. તદુત્પત્તિ (જ્ઞાનની અર્થજન્યતા) માન્યા વિના જ્ઞાનાવરણીયકર્મના ક્ષયોપશમરૂપ યોગ્યતા દ્વારા જ જ્ઞાનનું અમુક નિયત વિષયના પ્રકાશક થવું ઘટે છે. તદુત્પત્તિ માન્યા પછી પણ બૌદ્ધોએ પણ યોગ્યતા સ્વીકાર્યા વિના નહિ ચાલે. અન્યથા ઘણા બધા અર્થોનું સાન્નિધ્ય હોવા છતાં તેમાંથી અમુક જ અર્થ જ્ઞાનને ઉત્પન્ન કરે અને બીજા ન કરે તેનો ખુલાસો બૌદ્ધ કેવી રીતે કરશે ? સૌ અર્થોની સમાન સન્નિધિ છતાં અમુક જ અર્થ જ્ઞાનોત્પાદક અને બીજા જ્ઞાનાનુત્પાદક એવો ભેદ શેના આધારે થશે ? તેના માટે બૌદ્ધોએ પણ યોગ્યતાનો આશ્રય લેવો જ પડશે. [જો એકલી યોગ્યતાથી ચાલતું હોય તો તદુત્પત્તિનું શું કામ ? વળી, તદુત્પત્તિ માનતાં અનેક આપત્તિઓ ઊભી થાય છે એ અમે દર્શાવ્યું જ છે.] હવે રહી અર્થોકારતાની વાત. બૌદ્ધો કહે છે કે જ્ઞાન પોતાના વિષયભૂત અર્થના આકારવાળું બને છે. આ જ્ઞાનની અર્થકારતા વિશે પ્રશ્ન થાય છે કે શું અર્થનો આકાર જ્ઞાનમાં પ્રવેશે છે (સંક્રાન્ત થાય છે) ? જો એમ થતું હોય તો અર્થ નિરાકાર બની જવાની આપત્તિ આવશે. એટલે આ વિકલ્પનો સ્વીકાર થઈ શકે નહિ. જો બૌદ્ધો કહે કે અર્થકારનો અર્થ ‘જ્ઞાનનું અર્થ સાથે સાદશ્ય’ છે, તો અમૂર્ત જ્ઞાનનું મૂર્ત અર્થ સાથે વળી સાદશ્ય કેવું ? અસંભવ છે. એટલે અર્થાકારતાનો અર્થ ‘અર્થવિશેષના ગહણરૂપ થતું જ્ઞાનનું પરિણમન' એવો સ્વીકારવો જોઈએ. તેથી, “અર્થાકારતાને છોડીને બીજું કાંઈ પણ જ્ઞાનને (સંવિત્તિને) અર્થ સાથે ગ્રાહ્યગ્રાહકસંબંધથી જોડતું નથી, અર્થાત્ અર્થકારતા જ જ્ઞાનનો અર્થ સાથે ગ્રાહ્યગ્રાહકસંબંધ સ્થાપે છે’’ [પ્રમાણવાર્તિક ૩.૩૦૫] એ ધર્મકીર્તિવચન ઠાલું છે, સારહીન છે.
95. અપિ = વ્યસ્તે સમસ્તે વૈતે પ્રજ્ઞાારાં સ્યાતામ્। યર્િ વ્યસ્તે; तदा घटाद्यक्षणो कपालान्त्यक्षणस्य, जलचन्द्रो वा नभश्चन्द्रस्य ग्राहकः प्राप्नोति, तदुत्पत्तेस्तदाकारत्वाच्च । अथ समस्ते; तर्हि घटोत्तरक्षणः पूर्वघटक्षणस्य ग्राहक: प्रसजति । ज्ञानरूपत्वे सत्येते ग्रहणकारणमिति चेत्; तर्हि समानजातीयज्ञानस्य समनन्तरपूर्वज्ञानग्राहकत्वं प्रसज्येत । तन्न योग्यतामन्तरेणान्यद् ग्रहणकारणं पश्यामः ॥ २५॥
―――――
95. વળી, તમારે બૌદ્ધોએ આ પ્રશ્નનો પણ ઉત્તર આપવો પડશે · શું તદુત્પત્તિ અને તદાકારતા એક એક અલગ અલગ અર્થગ્રહણ (અર્થજ્ઞાન)નું કારણ છે કે બન્ને સાથે મળીને અર્થગ્રહણનું કારણ છે? જો તત્ક્રુત્પત્તિ અને તદાકારતા એક એક અલગ-અલગ અર્થજ્ઞાનનું કારણ છે એમ માનવામાં આવે તો ઘટનો (ઘટસન્તતિનો) આદ્ય ક્ષણ કપાલના (કપાલસન્તતિના) અન્યક્ષણનો ગ્રાહક બની જવાની આપત્તિ આવશે કારણ કે કપાલનો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 001320 |
| Book Title | Pramanmimansa Jain History Series 10 |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Nagin J Shah, Ramniklal M Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 610 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Nyay |
| File Size | 11 MB |