________________
૧૮૨
લાક્ષણિક સાહિત્ય
होरा नाम महाविद्या वक्तव्यं च भवद्धितम् ।
ज्योतिर्ज्ञानकरं सारं भूषणं बुधपोषणम् ॥ હોરા'ના ઘણા અર્થો થાય છે – ૧. હોરા એટલે અઢી ઘટી એટલે એક કલાક. ૨. એક રાશિ કે લગ્નનો અર્ધભાગ. ૩. જન્મકુંડળી.
૪. જન્મકુંડળી અનુસાર ભવિષ્ય કહેવાની વિદ્યા અર્થાત્ જન્મકુંડળીનું ફળ દર્શાવનારું શાસ્ત્ર. આ શાસ્ત્ર લગ્નના આધાર પર શુભ-અશુભ ફળોનું નિદર્શન કરે છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં હેમપ્રકરણ, દામ્યપ્રકરણ, શિલાપ્રકરણ, મૃત્તિકા પ્રકરણ, વૃક્ષપ્રકરણ, કર્યાસ-ગુલ્મ-તૃણ-રોમ-ચર્મ-પટપ્રકરણ, સંખ્યાપ્રકરણ, નષ્ટદ્રવ્યપ્રકરણ, નિર્વાહપ્રકરણ, અપત્યપ્રકરણ, લાભાલાભાપ્રકરણ, સ્વરપ્રકરણ, સ્વપ્રપ્રકરણ, વાસ્તુવિદ્યાપ્રકરણ, ભોજનપ્રકરણ, દેહલોહદીક્ષા પ્રકરણ, અંજનવિદ્યાપ્રકરણ, વિષવિદ્યાપ્રકરણ આદિ અનેક પ્રકરણો છે. આ પ્રકરણો કલ્યાણવર્માની “સારાવલીને મળતા જણાય છે. દક્ષિણમાં રચાયેલ હોવાથી કર્ણાટક પ્રદેશના જ્યોતિષનો આના પર વધારે પ્રભાવ છે. વચ્ચે વચ્ચે વિષય સ્પષ્ટ કરવા માટે કન્નડ ભાષાનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. ચંદ્રસેન મુનિએ પોતાનો પરિચય આપતાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે :
आगमः सदृशो जैनः चन्द्रसेनसमो मुनिः ।
केवली सदृशी विद्या दुर्लभा सचराचरे ॥ આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થયેલ નથી. યંત્રરાજ:
આચાર્ય મદનસૂરિના શિષ્ય મહેન્દ્રસૂરિએ ગ્રહગણિત માટે ઉપયોગી યંત્રરાજ નામના ગ્રંથની રચના શક સં. ૧૨૯૨ (વિ.સં. ૧૪૨૭)માં કરી છે. તે બાદશાહ ફિરોજશાહ તુગલકના મુખ્ય સભાપંડિત હતા. આ ગ્રંથની ઉપયોગિતા બતાવતાં સ્વયં ગ્રંથકારે કહ્યું છે :
यथा भट: प्रौढरणोत्कटोऽपि शस्त्रविमुक्तः परिभूतिमेति । तद्वन्महाज्योतिष्निस्तुषोऽपि यन्त्रेण हीनो गणकस्तथैव ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
