________________
જૈન શ્રુત
૬૯ ચુમ્માલીસમા સમવાયમાં છે. આનાથી માલુમ થાય છે કે આ ગ્રંથ પ્રામાણ્યની દૃષ્ટિએ વિશેષ પ્રતિષ્ઠિત હોવાની સાથે જ વિશેષ પ્રાચીન પણ છે. આ ગ્રંથ પર આચાર્ય ભદ્રબાહુએ નિયુક્તિ લખી હતી જેનાથી તેની પ્રતિષ્ઠા અને પ્રામાણિકતામાં વિશેષ વૃદ્ધિ થાય છે.
સદ્ભાગ્યે ઋષિભાષિત ગ્રંથ આજ પણ ઉપલબ્ધ છે. તે આગમોદય સમિતિ દ્વારા પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. તેમાં જૈન સંપ્રદાયના ન હોવા છતાં પણ જૈન પરંપરા દ્વારા માન્ય અનેક મહાપુરુષોના નામોનો તેમના વચનો સાથે નિર્દેશ કરવામાં આવેલ છે. જે રીતે આ ગ્રંથમાં ભગવાન વર્ધમાન-મહાવીર તથા ભગવાન પાર્શ્વના નામનો ઉલ્લેખ “અહંત ઋષિ’ વિશેષણ સાથે કરવામાં આવ્યો છે તે જ રીતે તેમાં યાજ્ઞવક્ય, બુદ્ધ, મંખલિપુત્ર વગેરેના નામોની સાથે પણ અહતુ ઋષિ વિશેષણ જોડવામાં આવેલ છે. આ જ કારણ છે કે સૂત્રકૃતાંગની પૂર્વોક્ત ગાથાઓમાં દર્શાવાયું છે કે આ મહાપુરુષો સિદ્ધિ પ્રાપ્ત છે.
ઋષિભાષિતમાં જે અહરૂપ ઋષિઓનો ઉલ્લેખ છે તેમાંના કેટલાકનાં નામો આ પ્રમાણે છે :
(૧) અસિત દેવલ, (૨) અંગરિસિ–અંગિરસ–ભારદ્વાજ, (૩) મહાકશ્યપ, (૪) મંખલિપુત્ત, (૫) જણવક–ખ્યાજ્ઞવક્ય, (૬) બાહુક, (૭) મધુરાયણ–માથુરાયણ, (૮) સોરિયાયણ, (૯) વરિસવકહ, (૧૦) આરિયાયણ, (૧૧) ગાથાપતિપુત્ર તરુણ, (૧૨) રામપુત્ર, (૧૩) હરિગિરિ, (૧૪) માતંગ, (૧૫) વાયુ, (૧૬) પિંગ માણપરિવ્રાયઅ–બ્રાહ્મણ પરિવ્રાજક, (૧૭) અરુણ મહાસાલ, (૧૮) તારાયણ, (૧૯) સાતિપુત્ર–શાક્યપુત્ર બુદ્ધ, (૨૦) દીવાયણ–વૈપાયન, (૨૧) સોમ, (૨૨) યમ, (૨૩) વરુણ, (૨૪) વૈશ્રમણ.
આમાંથી અસિત, મખલિપુત્ત, જણવક્ક, બાહુક, માતંગ, વાયુ, સાતિપુત્ર બુદ્ધ, સોમ, યમ, વરુણ, વૈશ્રમણ તથા દીવાયણ – આ નામોના વિષયમાં થોડુંઘણું વર્ણન પ્રાપ્ત થાય છે. અસિત, બાહુક, દ્વૈપાયન, માતંગ અને વાયુના નામો મહાભારત વગેરે વૈદિક ગ્રંથોમાં મળે છે તથા તેમાં તેમનો કેટલોક વૃત્તાંત પણ આવે છે. મંખલિપુત્ત શ્રમણ પરંપરાના ઇતિહાસમાં ગોશાલક નામે પ્રસિદ્ધ છે. તેને જૈન આગમો અને બૌદ્ધ પિટકોમાં મખલિપુત્ત ગોસાલ તરીકે ઓળખાવવામાં આવેલ છે. જણવક યાજ્ઞવક્ય ઋષિનું નામ છે જે વિશેષ કરીને બૃહદારણ્યક ઉપનિષદમાં પ્રસિદ્ધ છે. સાતિપુર બુદ્ધ શાક્યપુત્ર ગૌતમ બુદ્ધનું નામ છે. ૧. અધ્યયન ૨૯ અને ૩૧.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
